ابر ها تبریز را دور می زنند؛ متهم اصلی دریاچه ارومیه؟!

آذربایجان شرقی به ویژه کلان شهر تبریز امسال یکی از کم بارش ترین سال های خود را تجربه می کند. درحالی که بسیاری از شهر های اطراف از جمله مراغه جلفا و حتی برخی مناطق در استان اردبیل و آذربایجان غربی بارندگی نسبتاً مطلوبی داشته اند تبریز نه تنها از نظر میزان بارش دچار کاهش شدیدی شده بلکه سرمای شدید و پایداری نیز بر این شهر حاکم بوده است. این شرایط موجب نگرانی های جدی در حوزه های مختلف از جمله تأمین منابع آبی کشاورزی محیط زیست و حتی زندگی روزمره شهروندان شده است. کاهش بارندگی در این کلان شهر برخلاف الگوی معمول سال های گذشته که در پاییز و زمستان شاهد بارش های قابل توجهی بود نشان دهنده تغییرات اقلیمی عمیقی در این منطقه است که می تواند تأثیرات بلندمدتی بر ساختار زیست محیطی و اقتصادی آن داشته باشد.

این کاهش بارندگی در کنار افت شدید دمای هوا باعث شده است که برخی از روستا ها و مناطق اطراف تبریز در معرض کم آبی و حتی خشکسالی قرار بگیرند. کاهش میزان ورودی آب به سد ها و آبخوان ها افت سطح آب های زیرزمینی و افزایش نیاز به منابع جایگزین از جمله مشکلاتی است که در پی این وضعیت به وجود آمده است. این در حالی است که سرما و یخبندان های زودرس نیز مزید بر علت شده و باعث از بین رفتن بخشی از محصولات کشاورزی شده است. کشاورزان و باغداران منطقه که به امید بارش های پاییزی و زمستانی برنامه ریزی کرده بودند حالا با مشکلات متعددی مواجه شده اند؛ از جمله کاهش رطوبت خاک سخت شدن شرایط رشد گیاهان و خسارات ناشی از یخبندان.

از سوی دیگر سرمای شدید و پایداری که امسال در تبریز رخ داده شرایط زندگی شهری را نیز با چالش هایی مواجه کرده است. افزایش مصرف گاز و برق مشکلات در سیستم حمل ونقل شهری به دلیل یخبندان افزایش هزینه های نگهداری زیرساخت های شهری و همچنین کاهش کیفیت هوا به دلیل استفاده بیشتر از سوخت های فسیلی برای گرمایش تنها بخشی از پیامد های این شرایط جوی است. این وضعیت همراه با کاهش میزان بارندگی می تواند در آینده ای نزدیک بحران های جدیدی در زمینه های مختلف از جمله منابع آبی و انرژی ایجاد کند.

بررسی های علمی نشان می دهد که تغییرات اقلیمی جهانی و الگو های جوی تأثیر مستقیمی بر این وضعیت دارند. تغییرات در گردش جوّی و کاهش ورود سامانه های بارشی یکی از مهم ترین دلایلی است که باعث کاهش بارش در مناطق مرکزی و شمال غربی ایران شده است. در گذشته تبریز و مناطق اطراف آن در ماه های پاییز و زمستان معمولاً شاهد بارش های نسبتاً منظم باران و برف بودند. اما امسال با وجود فعالیت سامانه های بارشی در مناطق دیگر این شهر همچنان خشک مانده است. این مسئله نشان می دهد که علاوه بر تغییرات اقلیمی عوامل محلی نیز در کاهش بارش و تشدید سرما نقش داشته اند.

البته عامل مهم و جالب این است که شهر های اطراف تبریز بارش داشتند و به نوعی ابر ها این شهر ها دور زدند که عامل اصلی این مهم را دریاچه ارومیه عنوان کرده اند.

چراکه دریاچه ارومیه هم خشک شده و بارانی امسال به خود ندیده است؛ تغییرات اقلیمی اثرات سوءمدیریت انسانی آب را بدتر می کند. افزایش دما باعث افزایش تقاضای آب می شود و کشاورزان را مجبور می کند تا آب بیشتری را از رودخانه های تغذیه کننده دریاچه (مانند زرینه رود) یا از چاه ها منحرف کنند.

کاهش بارندگی و ذوب برف کمبود آب را شدیدتر می کند و در نتیجه رقابت بین کشاورزی صنعت و اکوسیستم ها را تقویت می کند که از دلایل کاهش بارندگی بر روی این دریاچه ارومیه است.

کارشناسان و متخصصان محیط زیست و هواشناسی همچنین بر این باورند که ترکیبی از عوامل مختلف از جمله تغییر در الگو های جوی افزایش دمای متوسط سالانه کاهش رطوبت موجود در جو و تغییرات کاربری اراضی در این شرایط نقش دارند. برای مثال افزایش میزان ساخت وساز و کاهش فضا های سبز در تبریز می تواند باعث افزایش اثرات جزایر حرارتی شهری شود که خود عاملی برای تغییر در میزان بارندگی و شرایط جوی منطقه ای است. همچنین کاهش پوشش جنگلی در برخی مناطق کوهستانی اطراف تبریز مانند کوه های میشو و سهند باعث کاهش میزان نگهداری رطوبت در محیط شده که در نهایت بر میزان بارش تأثیر می گذارد.

کاهش ۳۰ الی ۵۰ درصدی بارش ها

بهروز ساری صراف استاد اقلیم شناسی دانشگاه تبریز در خصوص وضعیت بارش های امسال اظهار کرد: از روز اول آنلاین تا آخرین روز شهریور ماه سال بعد سال آبی محسوب می شود بنابه خبر اداره کل هواشناسی استان پاییز امسال از نظر بارش وضعیت خوبی حاکم نبود و دو ماه اول فصل زمستان هم ۳۰ تا ۵۰ درصد نسبت به دراز مدت با کمبود بارش مواجه بودیم؛ البته امید داریم برف خوبی که باریده تا آخر اسفند ماه چند بار تکرار شود اما در کل بارش خوبی نداشتیم. مشاهده می شود برف که می بارد و در اثر گرمای هوا و فعالیت های مختلف انسانی سریعاً ذوب می شود که این امر باید تدریجی رخ دهد و در این حالت به افزایش سطح آب های زیرزمینی هم کمکی نمی کند.

صراف در رابطه با دلایل کاهش بارش ها گفت: با استناد به نظرات سازمان جهانی هواشناسی IPCC افزایش مصرف سوخت های فسیلی و گاز های گلخانه ای را عامل اصلی گرمایش جهانی می دانند و سعی می کنند سوخت های فسیلی و گاز های گلخانه ای بیشتر از دو درجه دمای هوا را در مقیاس جهانی گرم تر نکند اما بنابه اطلاعیه سازمان هواشناسی استان گرمایش هوا در استان ما سه الی چهار درجه سانتیگراد افزایش داشته که دو برابر میانگین جهانی است.

وی خاطرنشان کرد: در چند سال اخیر با توجه به مشکلات مختلف ناترازی ها و مصرف سوخت مازوت آلاینده های بسیار وارد جو استان شد و گاز های گلخانه ای می تواند گرمایش را افزایش دهند و باعث می شوند ابر ها از سطح تراکم و باروری دور شوند؛ و به عبارتی ابری تشکیل نشود و یا ابر ها توان باران زایی خود را از دست دهند. ناسازگاری با اقلیم و افزایش مصرف سوخت های فسیلی نیز از عوامل اصلی کاهش بارش ها هستند.

این استاد دانشگاه تبریز خاطرنشان کرد: موضوع تغییر کاربری ها هم مهم است گزارشاتی وجود دارد که در نزدیک دامنه های زاگرس در استان های اصفهان و شیراز گیاهان بومی را از بین برده اند و گیاهان جدیدی برای افزایش محصول کاشته اند این تغییر در گونه های کشت علاوه بر مصرف زیاد آب اقلیم و بارش های آن منطقه را بهم ریخته است.

وی افزود: اتمسفر مساوی اقلیم نیست اگر پوشش گیاهی بومی منطقه از بین رفته و دریاچه خشک شود و بر اثر فعالیت صنعتی سطح زمین گرم تر شود این فعالیت ها بر اقلیم تأثیر می گذارد. اقلیم محصول عملکرد انسان است که متأسفانه در زمینه تغییر اقلیم منطقه ای و تشدید آن بسیار پیشگام بوده ایم.

کاهش میزان بارندگی ها در شهر های اطراف دریاچه ارومیه

وی همچنین گفت: بنابه استناد به نقشه منتشره از اداره کل هواشناسی استان مشخص می شود که شهرستان های مرند هریس و ورزقان در پنجشنبه و جمعه هفته گذشته بارش خوبی داشتند اما متأسفانه تبریز اسکو آذرشهر مراغه بناب و ملکان که شهر های نزدیک به دریاچه ارومیه هستند بارش کمتری داشتند.

صراف تاکید کرد: مرند اهر و ورزقان از محدوده ارس هستند و تأثیرگذاری دریاچه بر شهر های حوضه ارس بسیار کم بوده و این شهر ها بارش نسبتاً بیشتری داشتند اما همان طوری که بیان شد جو دریاچه طوری است که شهر های نزدیک به آن بارش کمتری دریافت می کنند.

وی یادآور شد: افزایش درجه حرارت به دلیل افزایش سوخت های فسیلی افزایش تولید آلاینده های صنعتی گاز های گلخانه ای و بازتابش حرارت زمین از سمت دریاچه ای که حدود ۳۰ میلیارد متر مکعب آب داشت و اکنون انباشته از نمک شده و حرارت را با طول موج بلند مادون قرمز به اتمسفر می دهد از علل اصلی کمی بارش و عدم توان ابر ها در باران زایی محسوب می شود.

وی ادامه داد: اگر میزان ذرات آیروسل های نمکی در اتمسفر بیشتر از توان و ظرفیت اکولوژی منطقه باشند این ذرات بخار آب را به اصطلاح دریده و امکان تراکم و باران زایی را به ابر ها نمی دهد.

سالی که نکوست از بهارش پیداست!

این استاد دانشگاه تبریز خاطرنشان کرد: رئیس سازمان هواشناسی پنجم اسفند مصاحبه ای انجام داد که در تیتر آن «بهم ریختگی اقلیمی» را عامل اصلی تغییر الگو های بارش عنوان کرد؛ درحالیکه ما در علم مبانی اقلیم شناسی مفهومی بنام «بهم ریختگی اقلیمی» نداریم و اگر منظور ایشان «تغییر اقلیم» باشد باید گفت که تغییر اقلیم در بلند مدت رخ می دهد و در طی چندین روز «پدیده تغییر اقلیم» اتفاق نمی افتد.

وی تأکید کرد: سالی که نکوست از بهارش پیداست پاییز را از دست دادیم دو ماه زمستان هم بارش خوبی نداشتیم اگر ماه های باقیمانده سهم خود را ایفا کنند باید شکرگزار درگاه احدیت باشیم ما باید مدیریت مصرف آب را سرلوحه همه کار های خود قرار دهیم.

کاهش بارندگی و سرمای شدید در تبریز زنگ خطری جدی برای آینده منابع آبی و پایداری زیست محیطی این منطقه محسوب می شود. این وضعیت نه تنها مشکلاتی در تأمین آب شرب و کشاورزی ایجاد کرده بلکه پیامد های اجتماعی و اقتصادی گسترده ای نیز به همراه داشته است. درحالی که بسیاری از شهر های اطراف از میزان بارش بهتری برخوردار بوده اند تبریز همچنان با چالشی جدی در این زمینه روبه رو است. این ناهماهنگی در الگو های بارشی و دمایی ضرورت بررسی های دقیق تر علمی و اتخاذ سیاست های مناسب برای مدیریت بحران های ناشی از آن را دوچندان می کند.

در چنین شرایطی اقدامات فوری در راستای اصلاح الگوی مصرف آب بهینه سازی سیستم های تأمین و توزیع منابع آبی و استفاده از فناوری های نوین در کشاورزی و صنعت می تواند تا حدی از اثرات این بحران بکاهد. همچنین گسترش پوشش گیاهی و جنگل کاری در مناطق اطراف تبریز افزایش سطح آگاهی عمومی درباره مدیریت بهینه منابع آبی و سرمایه گذاری در پژوهش های مرتبط با تغییرات اقلیمی از جمله راهکار هایی است که می تواند در بلندمدت به بهبود شرایط کمک کند.

در کنار همه این موارد نیاز به برنامه ریزی های کلان برای انطباق با شرایط جدید جوی و اقلیمی بیش از پیش احساس می شود. اگر روند کاهش بارندگی و سرمای شدید ادامه یابد نه تنها تبریز بلکه سایر نقاط کشور نیز با چالش های جدی تری مواجه خواهند شد.

منبع: خبرگزاری آنلاین اسرا درویشی