اگر مرد بمیرد مهریه به زن تعلق میگیرد

بله، مهریه یک حق مالی شرعی و قانونی است که به محض جاری شدن عقد نکاح، بر ذمه مرد قرار می گیرد و با فوت شوهر ساقط نمی شود. زن پس از فوت همسرش همچنان می تواند تمامی مهریه خود را از اموال به جا مانده از متوفی (ترکه) مطالبه کند. این حق، حتی نسبت به سایر دیون نیز از اولویت برخوردار است و پیش از تقسیم ارث باید پرداخت شود. این مقاله به تفصیل به بررسی ابعاد حقوقی و مراحل مطالبه مهریه پس از فوت شوهر می پردازد تا هرگونه ابهام در این زمینه برطرف شود.

ماهیت حقوقی مهریه و استمرار حق مطالبه پس از فوت شوهر

مهریه، به عنوان یکی از مهم ترین حقوق مالی زوجه در نهاد خانواده، از دیرباز در فقه اسلامی و به تبع آن در قوانین مدنی ایران جایگاه ویژه ای داشته است. شناخت دقیق ماهیت حقوقی مهریه و چگونگی استمرار آن پس از فوت زوج، برای تمامی افراد مرتبط، اعم از همسر متوفی و ورثه وی، از اهمیت بالایی برخوردار است.

مهریه به عنوان دین ممتاز در فقه و قانون مدنی

مهریه، به محض انعقاد عقد نکاح دائم یا موقت، به مالکیت زن درمی آید و یک دین ثابت و قطعی بر عهده مرد تلقی می شود. این مالکیت، حتی قبل از وقوع رابطه زناشویی نیز محقق است. در قانون مدنی ایران، مهریه به عنوان یک تعهد مالی شناخته شده که زوج مکلف به پرداخت آن است. ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی تصریح دارد که: «به محض عقد، زن مالک مهر می شود و می تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» این ماده به صراحت، مالکیت زن بر مهریه را از لحظه عقد تثبیت می کند.

نکته حائز اهمیت در مورد مهریه، ماهیت دین ممتاز بودن آن است. این بدان معناست که در صورت فوت زوج و وجود ترکه (اموال به جا مانده از متوفی)، پرداخت مهریه زوجه بر سایر دیون عادی متوفی و همچنین تقسیم ارث میان ورثه، اولویت دارد. این اولویت، تضمینی برای حقوق مالی زن محسوب می شود و اطمینان می دهد که حتی در شرایط خاص نیز حق وی تضییع نخواهد شد.

عدم سقوط حق مطالبه مهریه با فوت زوج

یکی از تصورات اشتباه رایج در جامعه، این است که با فوت شوهر، حق مطالبه مهریه زن نیز از بین می رود. این باور به کلی مردود است. مهریه، برخلاف نفقه که یک حق مستمر و وابسته به حیات زوج و رابطه زوجیت است و با فوت شوهر یا طلاق منقطع می شود، یک دین ثابت و از پیش محقق شده است.

از آنجا که مهریه دینی بر گردن متوفی است، پس از فوت او نیز کماکان به قوت خود باقی است و زوجه می تواند آن را از ماترک شوهر خود مطالبه کند. فوت زوج، تنها محل پرداخت دین را از شخص او به ترکه وی منتقل می سازد و هیچ خللی در اصل حق مهریه ایجاد نمی کند. این اصل حقوقی، پشتوانه مهمی برای زنان است تا در مواجهه با شرایط دشوار پس از فقدان همسر، از حقوق مالی خود محروم نگردند.

سقف مهریه و تأثیر آن پس از فوت شوهر

در مبحث مهریه پس از فوت شوهر، موضوع سقف و محدودیت های قانونی مطرح می شود. برخلاف تصور برخی، پس از فوت شوهر هیچ سقفی برای مطالبه مهریه وجود ندارد و زن می تواند تمامی مهریه مندرج در عقدنامه را مطالبه کند. این قاعده، حتی برای مهریه هایی که از ۱۱۰ سکه بهار آزادی نیز بیشتر باشند، صادق است.

تفاوت اساسی در این زمینه با شرایط طلاق آشکار می شود. در صورت وقوع طلاق و عدم برقراری رابطه زناشویی (دخول)، زن تنها مستحق دریافت نصف مهریه است. اما در مورد فوت شوهر، این قاعده اعمال نمی شود و چه نزدیکی صورت گرفته باشد و چه نگرفته باشد، زن حق مطالبه کامل مهریه را دارد. این تفاوت، ناشی از ماهیت و علت حقوقی متفاوت در هر دو حالت است.

وضعیت باکره بودن یا نبودن زن و آثار آن بر مهریه پس از فوت

همانطور که ذکر شد، وضعیت باکره بودن یا نبودن زن، پس از فوت شوهر، هیچ تأثیری بر میزان مهریه تعلق گرفته به او ندارد. این یکی دیگر از تفاوت های مطالبه مهریه در حالت فوت با حالت طلاق است. در صورت فوت همسر، مهریه به طور کامل و بدون قید و شرط تعلق می گیرد و تحقق یا عدم تحقق نزدیکی در این خصوص بی اثر است. این قاعده در راستای حمایت حداکثری از حقوق مالی زن پس از فقدان همسرش قرار دارد.

مسئولیت پرداخت مهریه و محل تأمین آن

پس از تأیید حق مطالبه مهریه برای زن، پرسش کلیدی بعدی درباره مسئولیت پرداخت و منبع تأمین آن مطرح می شود. در این بخش، به طور تخصصی به بررسی این موضوعات می پردازیم.

پرداخت مهریه از محل ترکه متوفی

اصلی ترین منبع برای پرداخت مهریه زن پس از فوت شوهر، ترکه یا ماترک متوفی است. ترکه به تمامی اموال، دارایی ها، حقوق مالی و حتی بدهی هایی اطلاق می شود که از فرد متوفی به جا می ماند. قبل از هرگونه تقسیم ارث میان ورثه، ابتدا باید تمامی دیون و بدهی های متوفی از محل ترکه او پرداخت شود.

ماده ۸۶۹ قانون مدنی به صراحت بیان می دارد که «حقوق و دیونی که به ترکه میت تعلق می گیرد و باید قبل از تقسیم آن ادا شود از قرار ذیل است: ۱. قیمت کفن میت و حقوقی که متعلق به اعیان ترکه مثل عینی که متعلق رهن است. ۲. دیون و واجبات مالی متوفی. ۳. وصایای متوفی تا ثلث ترکه بدون اجازه ورثه و زیاده بر ثلث با اجازه آن ها.» طبق این ماده و تفاسیر حقوقی، مهریه زوجه جزء دیون و واجبات مالی متوفی محسوب شده و در پرداخت، بر تقسیم ارث اولویت مطلق دارد. به عبارت دیگر، تا زمانی که مهریه زن به طور کامل از ترکه پرداخت نشده باشد، ورثه حق تقسیم یا تملک اموال را ندارند.

عدم مسئولیت شخصی ورثه در پرداخت مهریه

یکی از نکات بسیار مهم و اغلب مورد سوءتفاهم، عدم مسئولیت شخصی ورثه در قبال پرداخت مهریه است. ورثه متوفی، تنها در حد سهم الارث خود و از محل ترکه باقی مانده از متوفی، مسئول پرداخت دیون وی هستند و هرگز ملزم به پرداخت مهریه یا سایر بدهی ها از اموال شخصی خود نمی باشند. این اصل حقوقی، برای جلوگیری از تحمیل بار مالی ناعادلانه به ورثه طراحی شده است.

این بدان معناست که اگر ارزش کل ترکه متوفی برای پرداخت مهریه کافی نباشد، زن نمی تواند باقیمانده مهریه خود را از اموال شخصی ورثه مطالبه کند. مسئولیت ورثه، محدود به اموال به جا مانده از متوفی است و نه بیشتر.

چالش های ناشی از عدم کفایت ترکه یا فقدان آن

در برخی موارد، ممکن است ترکه متوفی برای پرداخت تمامی مهریه زن کافی نباشد، یا حتی متوفی هیچ مالی از خود بر جای نگذاشته باشد. در چنین شرایطی، زن تنها می تواند به میزان ارزش اموال موجود در ترکه، مهریه خود را دریافت کند و مابقی مهریه، به دلیل عدم وجود مال، قابل وصول نخواهد بود. این وضعیت، یکی از چالش های اصلی در مطالبه مهریه پس از فوت شوهر به شمار می رود و اهمیت بررسی وضعیت مالی زوج در زمان عقد را دوچندان می کند.

مهریه همسران متعدد (اعم از دائم و موقت)

در صورتی که مرد متوفی دارای چند همسر (دائم یا موقت) باشد، هر یک از همسران حق مطالبه مهریه خود را دارند و هیچ یک بر دیگری اولویت ندارد. تمامی همسران، در یک ردیف طلبکار قرار می گیرند و مهریه آن ها از محل ترکه پرداخت می شود. اگر ترکه متوفی برای پرداخت کامل مهریه تمامی همسران کافی نباشد، اموال موجود به نسبت میزان مهریه هر یک از آن ها تقسیم خواهد شد. برای مثال، اگر مردی دو همسر داشته باشد و مهریه یکی ۵۰ سکه و دیگری ۱۰۰ سکه باشد و ترکه او فقط به اندازه ۷۵ سکه باشد، مهریه به نسبت ۱ به ۲ بین آن ها تقسیم می شود (یعنی همسر اول ۲۵ سکه و همسر دوم ۵۰ سکه دریافت می کند).

مهریه زن، پس از فوت شوهر، جزء دیون ممتاز محسوب شده و پرداخت آن بر تقسیم ارث اولویت دارد، اما ورثه تنها تا میزان سهم الارث خود از ترکه متوفی مسئول پرداخت آن هستند و نه از اموال شخصی شان.

فرآیند و روش های قانونی مطالبه مهریه پس از فوت شوهر

برای زنانی که پس از فوت همسر قصد مطالبه مهریه خود را دارند، دو مسیر قانونی اصلی وجود دارد: از طریق اجرای ثبت و از طریق دادگاه خانواده. انتخاب روش مناسب بستگی به شرایط خاص هر پرونده، به ویژه نوع اموال به جا مانده از متوفی و نوع عقد نکاح دارد.

مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت

مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت، معمولاً به دلیل سادگی و سرعت نسبی، به عنوان اولین و ترجیحی ترین روش شناخته می شود، به خصوص اگر اموال متوفی عمدتاً شامل اموال ثبتی (مانند ملک یا خودرو) باشد.

از آنجا که سند ازدواج یک سند رسمی است و مهریه نیز به موجب این سند به عنوان یک تعهد مالی مشخص شده است، قابل اجرا از طریق ادارات ثبت اسناد و املاک کشور است. این روش نیازی به طرح دعوی در دادگاه و طی مراحل پیچیده دادرسی ندارد.

مراحل گام به گام:

1. مراجعه به دفترخانه محل ثبت عقد: اولین گام، مراجعه به دفترخانه رسمی ازدواجی است که عقد در آن ثبت شده است.
2. تکمیل درخواست صدور اجرائیه: زن باید درخواست صدور اجرائیه مهریه را تکمیل و به دفترخانه ارائه دهد.
3. صدور و ابلاغ اجرائیه: سردفتر مربوطه پس از بررسی مدارک، اجرائیه را صادر و از طریق اداره ثبت به ورثه متوفی ابلاغ می کند.
4. مهلت ۱۰ روزه برای پرداخت: ورثه از تاریخ ابلاغ اجرائیه، ده روز فرصت دارند تا نسبت به پرداخت مهریه اقدام کنند.
5. توقیف اموال: در صورت عدم پرداخت مهریه در مهلت مقرر، زن می تواند درخواست توقیف اموال (ترکه) متوفی را از اداره ثبت کند. این توقیف می تواند شامل املاک، حساب های بانکی، خودرو و سایر اموال ثبتی باشد.

مدارک لازم:

• سند رسمی ازدواج (یا رونوشت مصدق آن).
• شناسنامه و کارت ملی زن.
• گواهی فوت شوهر (صادره از ثبت احوال).
• برگه حصر وراثت (که اسامی ورثه قانونی متوفی را مشخص می کند).

محدودیت ها:

• این روش عمدتاً برای اموال ثبتی مناسب است. توقیف اموال غیر ثبتی یا یافتن اموال در برخی موارد دشوارتر است.
• در صورتی که عقد موقت ثبت نشده باشد، امکان پیگیری از طریق اجرای ثبت وجود ندارد و باید به دادگاه مراجعه شود.
• اگر مرد هیچ گونه مال ثبت شده ای نداشته باشد و اجرای ثبت نتواند اموالی را توقیف کند، یک گواهی به زن می دهد تا از طریق دادگاه اقدام کند.

مطالبه مهریه از طریق دادگاه خانواده

در برخی موارد، مطالبه مهریه از طریق اجرای ثبت امکان پذیر نبوده یا به دلیل پیچیدگی های پرونده، ارجحیت با طرح دعوا در دادگاه خانواده است.

موارد ارجاع به دادگاه:

• عدم وجود اموال ثبتی: اگر متوفی اموال ثبتی نداشته باشد یا اموال به نام او نبوده و اثبات مالکیت او دشوار باشد.
• عقد موقت ثبت نشده: در صورت ازدواج موقت که در دفترخانه رسمی ثبت نشده باشد.
• اختلافات پیچیده بین ورثه: اگر بین ورثه بر سر اموال یا نحوه پرداخت مهریه اختلاف نظر جدی وجود داشته باشد.
• فرار از دین: در صورتی که زن معتقد باشد شوهرش پیش از فوت، اموال خود را به قصد فرار از پرداخت مهریه به دیگران منتقل کرده است.

مراحل و مدارک لازم:

1. تنظیم و تقدیم دادخواست: زن باید دادخواست مطالبه مهریه را تنظیم و به دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ارائه دهد. طرفین دعوا در این دادخواست، ورثه متوفی هستند.
2. مدارک لازم: مدارکی مشابه با مطالبه از طریق ثبت (سند ازدواج، گواهی فوت، حصر وراثت، شناسنامه و کارت ملی زن) مورد نیاز است.
3. اثبات وجود اموال: در برخی موارد، به خصوص اگر ورثه همکاری نکنند، زن باید با ارائه مدارک و شواهد، وجود اموال و دارایی های متوفی را اثبات کند.
4. رسیدگی و صدور حکم: دادگاه پس از بررسی مدارک و شنیدن اظهارات طرفین، حکم مقتضی را صادر می کند. در صورت صدور حکم به نفع زن، او می تواند از طریق اجرای احکام دادگستری برای وصول مهریه اقدام کند.

نمونه دادخواست مطالبه مهریه پس از فوت شوهر:

ریاست محترم دادگاه خانواده [نام شهرستان]
با سلام و احترام،
به استحضار می رساند اینجانب [نام و نام خانوادگی خواهان]، فرزند [نام پدر خواهان]، به موجب سند ازدواج رسمی شماره [شماره سند] مورخ [تاریخ عقد] صادره از دفترخانه [شماره دفترخانه]، با مرحوم آقای [نام و نام خانوادگی متوفی]، فرزند [نام پدر متوفی]، عقد دائم [یا موقت] نموده ام. مهریه اینجانب به میزان [تعداد سکه یا مبلغ وجه نقد] تعیین و در سند رسمی ازدواج قید گردیده است.
متاسفانه همسر بنده، مرحوم آقای [نام و نام خانوادگی متوفی]، در تاریخ [تاریخ فوت] فوت نموده اند که گواهی فوت ایشان پیوست دادخواست تقدیم می گردد. ورثه قانونی ایشان، شامل خواندگان محترم [اسامی ورثه بر اساس گواهی حصر وراثت]، می باشند. نظر به اینکه تاکنون مهریه قانونی اینجانب پرداخت نشده است و مهریه از دیون ممتاز متوفی محسوب می گردد که پرداخت آن مقدم بر تقسیم ارکه است، لذا از محضر آن ریاست محترم دادگاه، تقاضای صدور حکم بر محکومیت خواندگان به پرداخت مهریه اینجانب از محل ترکه مرحوم [نام و نام خانوادگی متوفی]، بر اساس نرخ روز [یا با احتساب تعدیل وجه نقد] به انضمام کلیه خسارات دادرسی (شامل هزینه دادرسی و حق الوکاله وکیل در صورت انتخاب) مورد استدعاست.
دلایل و منضمات: ۱. سند رسمی ازدواج ۲. گواهی فوت ۳. گواهی حصر وراثت ۴. شناسنامه و کارت ملی خواهان ۵. [سایر مدارک اثبات کننده وجود ترکه در صورت لزوم]
با احترام مجدد،
[نام و نام خانوادگی خواهان]
[امضا]

نحوه محاسبه مهریه پس از فوت شوهر

یکی از مهم ترین بخش ها در فرآیند مطالبه مهریه پس از فوت شوهر، نحوه محاسبه ارزش آن است. این مسئله به ویژه در شرایط تورمی و نوسانات بازار، اهمیت مضاعفی پیدا می کند. مبنای محاسبه، بسته به نوع مهریه (سکه، وجه نقد یا مال دیگر) متفاوت خواهد بود.

مبنای محاسبه: نرخ روز مطالبه یا پرداخت

برای مهریه هایی که به صورت سکه، طلا یا سایر کالاها تعیین شده اند، مبنای محاسبه ارزش، نرخ روز مطالبه یا پرداخت است، نه نرخ روز عقد. به عبارت دیگر، ارزش مهریه در زمانی که زن برای دریافت آن اقدام می کند (مثلاً تاریخ دادخواست یا تاریخ صدور اجرائیه ثبت) یا در زمان واقعی پرداخت آن، ملاک قرار می گیرد. این اصل برای حفظ ارزش واقعی مهریه در طول زمان و در برابر تورم حائز اهمیت است.

این قاعده حقوقی به این دلیل است که مهریه یک دین است و دین باید به ارزش روز خود ادا شود تا حق بستانکار (زن) تضییع نگردد.

فرمول محاسبه مهریه سکه و طلا

اگر مهریه به صورت سکه تمام بهار آزادی یا نیم سکه و ربع سکه تعیین شده باشد، فرمول محاسبه آن به سادگی از طریق ضرب تعداد سکه ها در ارزش روز یک سکه در زمان مطالبه یا پرداخت به دست می آید. البته در مواردی که تعداد سکه ها از ۱۱۰ عدد بیشتر باشد، ممکن است محدودیت هایی در توقیف اموال در مرحله اجرا اعمال شود، اما اصل تعلق و محاسبه تمامی سکه ها به نرخ روز، همچنان پابرجاست.

برای مهریه سکه، از شاخص قیمت بانک مرکزی نیز استفاده می شود که فرمول کلی آن به شرح زیر است:

(تعداد سکه) × (متوسط شاخص قیمت سالانه زمان مطالبه) ÷ (متوسط شاخص قیمت سالانه زمان عقد) × (ارزش ریالی روز سکه در زمان عقد) = ارزش ریالی مهریه به نرخ روز

اما در عمل و با توجه به رویه قضایی، معمولاً ارزش روز سکه در زمان مطالبه مستقیماً مدنظر قرار می گیرد و شاخص بانک مرکزی بیشتر برای تعدیل مهریه وجه نقد کاربرد دارد.

فرمول محاسبه مهریه وجه نقد

اگر مهریه به صورت وجه نقد (مانند مبلغ مشخصی تومان) تعیین شده باشد، به دلیل از دست رفتن ارزش پول ملی در طول زمان، باید تعدیل شود. این تعدیل بر اساس نرخ تورم سالانه اعلام شده توسط بانک مرکزی جمهوری اسلامی ایران صورت می گیرد. فرمول محاسبه آن به شرح زیر است:

مبلغ مهریه به نرخ روز = مهریه اولیه (مبلغ وجه نقد در زمان عقد) × (شاخص سالانه زمان مطالبه) ÷ (شاخص سالانه زمان عقد)

این فرمول، تضمین می کند که قدرت خرید مهریه، که از زمان عقد تا زمان مطالبه یا پرداخت تغییر کرده است، به حداکثر ممکن حفظ شود.

مثال های کاربردی برای درک بهتر

• مثال برای مهریه سکه: فرض کنید مهریه زنی ۱۰۰ سکه بهار آزادی است. شوهر در سال ۱۴۰۰ فوت می کند و زن در سال ۱۴۰۲ برای مطالبه مهریه اقدام می کند. اگر در زمان فوت (۱۴۰۰) قیمت سکه ۲۰ میلیون تومان و در زمان مطالبه (۱۴۰۲) ۳۰ میلیون تومان باشد، مهریه بر اساس نرخ ۳۰ میلیون تومان (یعنی ۳ میلیارد تومان) محاسبه و از ترکه وصول می شود.
• مثال برای مهریه وجه نقد: اگر مهریه زنی در سال ۱۳۷۰ مبلغ ۵۰ هزار تومان تعیین شده باشد و او در سال ۱۴۰۲ برای مطالبه آن اقدام کند، باید با استفاده از شاخص های قیمت بانک مرکزی در سال های ۱۳۷۰ و ۱۴۰۲، این مبلغ را تعدیل کرد تا ارزش واقعی آن مشخص شود.

سایر حقوق مالی زن پس از فوت همسر

علاوه بر مهریه، زن پس از فوت شوهرش از سایر حقوق مالی نیز برخوردار است که شناخت آن ها برای تکمیل آگاهی حقوقی ضروری است. این حقوق، مستقل از مهریه بوده و تداخلی با یکدیگر ندارند.

سهم الارث زن از ترکه شوهر

همسر دائم متوفی، علاوه بر حق مهریه، از سهم الارث نیز بهره مند خواهد شد. میزان سهم الارث زن، بسته به وجود یا عدم وجود فرزند برای متوفی، متفاوت است:

• در صورت وجود فرزند (فرزند مشترک یا از ازدواج قبلی شوهر): سهم الارث زن، یک هشتم از تمامی اموال منقول و غیرمنقول متوفی (به استثنای زمین که سهم او از قیمت اعیانی آن است) خواهد بود.
• در صورت عدم وجود فرزند: سهم الارث زن، یک چهارم از تمامی اموال منقول و غیرمنقول متوفی (باز هم با استثنای زمین) خواهد بود.

لازم به تأکید است که حق مهریه و حق ارث، دو حق کاملاً مجزا و مستقل هستند و مطالبه یکی، مانع از مطالبه دیگری نمی شود. زن می تواند هر دو حق را به طور کامل دریافت کند. همچنین، این حق ارث فقط برای همسر دائمی بوده و همسر موقت از شوهر خود ارث نمی برد.

استرداد جهیزیه متعلق به زن

جهیزیه، اموالی است که زن هنگام ازدواج به خانه شوهر می آورد و مالکیت آن متعلق به خود زن است. پس از فوت شوهر، زن حق دارد جهیزیه خود را از منزل مشترک خارج کرده و مسترد نماید. برای اثبات مالکیت جهیزیه، معمولاً لیست سیاهه جهیزیه که به امضای شوهر و شهود رسیده باشد، بهترین مدرک است. در صورت عدم وجود سیاهه، اثبات مالکیت از طریق شهادت شهود یا فاکتورهای خرید نیز امکان پذیر است.

اجرت المثل ایام زوجیت

اگر زن در طول زندگی مشترک، کارهایی را که شرعاً بر عهده او نبوده (مانند کارهای خانه، آشپزی، پرستاری از فرزندان) به دستور شوهر و بدون قصد تبرع (رایگان انجام دادن) انجام داده باشد، می تواند پس از فوت شوهر، اجرت المثل آن کارها را مطالبه کند. اثبات عدم قصد تبرع و انجام کارها به دستور شوهر، از طریق شهادت شهود یا سایر قرائن و امارات امکان پذیر است و در دادگاه خانواده رسیدگی می شود.

نفقه در دوران عده وفات

پس از فوت شوهر، زن وارد دوران عده وفات می شود که مدت آن چهار ماه و ده روز است. برخلاف طلاق بائن که زن در آن نفقه ندارد، در عده وفات، زن حق دریافت نفقه را دارد. این نفقه، از محل ترکه متوفی و پیش از تقسیم ارث پرداخت می شود. شرایط تعلق نفقه در عده وفات، بر خلاف عده طلاق رجعی، مشروط به تمکین زن نیست و صرف فوت شوهر، موجب تعلق آن می شود.

موقعیت های خاص و جنبه های پیچیده حقوقی

مسئله مهریه پس از فوت شوهر، گاهی اوقات با موقعیت های خاص و پیچیدگی های حقوقی مواجه می شود که نیازمند بررسی دقیق تر هستند. در این بخش، به برخی از این جنبه ها می پردازیم.

مطالبه مهریه از پدر شوهر یا سایر بستگان

قاعده کلی این است که مسئولیت پرداخت مهریه، تنها بر عهده شخص متوفی (شوهر) و از محل ترکه اوست. بنابراین، در شرایط معمول، زن نمی تواند پس از فوت شوهرش، مهریه را از پدر شوهر، مادر شوهر، خواهر و برادر شوهر یا سایر بستگان وی مطالبه کند؛ حتی اگر این افراد متمول باشند و متوفی هیچ مالی از خود باقی نگذاشته باشد.

با این حال، استثنائاتی نیز وجود دارد:

• تعهد قراردادی: اگر پدر شوهر یا شخص دیگری در زمان عقد یا پس از آن، به موجب یک سند رسمی یا عادی، پرداخت مهریه را «کفالت» یا «ضمانت» کرده باشد، زن می تواند مهریه را از ضامن مطالبه کند. این تعهد باید به صراحت و با قصد ضمانت صورت گرفته باشد.
• رسیدن ارث به شوهر از بستگان: اگر شوهر قبل از فوت پدرش، فوت کرده باشد و سپس پدر شوهر نیز فوت کند، سهم الارثی به شوهر متوفی از پدرش نمی رسد تا زن بتواند مهریه را از آن مطالبه کند. اما اگر پدر شوهر قبل از شوهر فوت کند و سهم الارثی به شوهر برسد، حتی اگر شوهر در زمان حیات آن را دریافت نکرده باشد، این سهم الارث جزء ترکه شوهر محسوب شده و زن می تواند مهریه را از آن محل مطالبه کند.

ابطال معاملات صوری و فرار از دین مهریه

گاهی اوقات ممکن است شوهر پیش از فوت، به قصد فرار از پرداخت مهریه، اقدام به انتقال صوری اموال خود به نام دیگران (مثلاً فرزندان یا بستگان) کرده باشد. در چنین شرایطی، قانون از حقوق زن حمایت می کند و به او اجازه می دهد که برای ابطال این معاملات صوری و بازگرداندن اموال به ترکه متوفی اقدام کند.

برای ابطال اینگونه معاملات، زن باید در دادگاه اثبات کند که:
۱. انتقال اموال با قصد فرار از دین مهریه صورت گرفته است.
۲. اموال منتقل شده، در واقع جزء دارایی های متوفی بوده و به طور واقعی به شخص دیگر منتقل نشده است (صوری بودن معامله).
اثبات سوء نیت و صوری بودن معامله، نیازمند ارائه دلایل و مدارک مستحکم است و معمولاً یک فرآیند پیچیده حقوقی محسوب می شود.

مطالبه مهریه توسط ورثه زن پس از فوت خود زن

مهریه، همانطور که اشاره شد، یک حق مالی است و مانند هر حق مالی دیگری، پس از فوت صاحب آن (زن) به ورثه اش منتقل می شود. بنابراین، اگر زنی در طول حیات خود مهریه را مطالبه یا دریافت نکرده باشد و سپس فوت کند، ورثه او (شامل فرزندان، پدر و مادر و حتی شوهرش از سهم الارث) می توانند برای مطالبه مهریه از ترکه شوهر زن متوفی (اگر شوهر در قید حیات باشد) یا از ورثه شوهر متوفی (اگر شوهر نیز فوت کرده باشد) اقدام کنند.

این مطالبه نیز تابع همان قواعد پرداخت مهریه از ترکه و اولویت ممتاز دین خواهد بود و ورثه زن باید همان مدارک و مراحل قانونی را طی کنند.

تأثیر طلاق قبل از فوت شوهر بر حق مهریه باقی مانده

اگر زن پیش از فوت شوهرش از او طلاق گرفته باشد و در زمان طلاق، مهریه او به طور کامل پرداخت نشده باشد، کماکان حق مطالبه مهریه باقی مانده را دارد. در چنین حالتی، زن به عنوان یک طلبکار عادی یا ممتاز (بسته به نوع طلاق و شرایط دیگر) محسوب شده و می تواند با ارائه مدارک طلاق و گواهی عدم پرداخت مهریه، طلب خود را از ترکه شوهر متوفی مطالبه کند. این حق، با فوت شوهر از بین نمی رود و به قوت خود باقی است.

نتیجه گیری

مهریه به عنوان یک حق مالی مسلم و قانونی برای زن، حتی پس از فوت شوهر نیز به قوت خود باقی است و به هیچ عنوان ساقط نمی شود. این حق، نه تنها از بین نمی رود، بلکه به عنوان یک «دین ممتاز» بر تمامی اموال به جا مانده از متوفی (ترکه) اولویت دارد و باید پیش از هرگونه تقسیم ارث یا پرداخت سایر دیون، به طور کامل ادا شود.

مسئولیت پرداخت مهریه، تنها از محل ترکه متوفی است و ورثه هیچ گونه تکلیف شخصی برای پرداخت آن از اموال خود ندارند. زن می تواند برای مطالبه مهریه خود، بسته به نوع اموال و پیچیدگی پرونده، از طریق اجرای ثبت (برای اموال ثبتی و ساده تر) یا از طریق دادگاه خانواده (برای موارد پیچیده تر، عقد موقت ثبت نشده یا ابطال معاملات به قصد فرار از دین) اقدام کند. محاسبه مهریه نیز به نرخ روز مطالبه یا پرداخت صورت می گیرد تا ارزش واقعی آن حفظ شود. همچنین، علاوه بر مهریه، زن از حقوق مالی دیگری نظیر سهم الارث، استرداد جهیزیه، اجرت المثل ایام زوجیت و نفقه دوران عده وفات نیز برخوردار است.

در نهایت، با توجه به پیچیدگی های قانونی و حساسیت های موجود در پرونده های مربوط به ارث و دیون متوفی، به کلیه ذینفعان (اعم از زن متوفی و ورثه) توصیه می شود که برای پیگیری حقوق خود و جلوگیری از تضییع آن ها، حتماً از مشاوره و راهنمایی تخصصی وکلای مجرب و متخصص در امور خانواده و ارث بهره مند شوند.