تکلیف مهریه در طلاق غیابی

در طلاق غیابی، تکلیف مهریه به قوت خود باقی است و زن همچنان حق مطالبه کامل آن را دارد، مگر در شرایطی که قانون استثنا کرده باشد. این حق، فارغ از حضور یا غیاب زوج، از حقوق مالی ممتاز زوجه محسوب می شود و دادگاه در صدور حکم طلاق غیابی، تکالیف مالی مرد از جمله پرداخت مهریه را لحاظ خواهد کرد.

طلاق، یکی از پیچیده ترین و حساس ترین رویدادهای حقوقی در زندگی مشترک است که ابعاد گوناگون مالی، عاطفی و اجتماعی را در بر می گیرد. در این میان، طلاق غیابی به دلیل عدم حضور یکی از زوجین در مراحل دادرسی، لایه های جدیدی از پیچیدگی ها را به وجود می آورد، به ویژه در خصوص حقوق مالی زن که مهریه مهمترین آن است. در نظام حقوقی ایران، مهریه به محض جاری شدن عقد نکاح بر ذمه مرد قرار می گیرد و به عنوان یک دین ممتاز، قابل مطالبه است. اما زمانی که یکی از طرفین غایب بوده و امکان دسترسی به وی دشوار باشد، چگونگی مطالبه و وصول مهریه به چالشی جدی تبدیل می شود. این مقاله با هدف ارائه یک راهنمای جامع و کاربردی، به بررسی دقیق وضعیت مهریه در انواع طلاق غیابی، اعم از درخواست از سوی زن یا مرد، می پردازد. در ادامه، ابعاد قانونی، مراحل عملی، و سناریوهای خاص مرتبط با این موضوع را با تاکید بر مواد قانونی مربوطه و رویه های قضایی تحلیل خواهیم کرد.

مفهوم طلاق غیابی و جایگاه مهریه در آن

طلاق غیابی به نوعی از طلاق اطلاق می شود که در آن یکی از زوجین (خواهان یا خوانده) در هیچ یک از جلسات دادرسی حاضر نمی شود و حتی لایحه دفاعی نیز ارسال نمی کند. این وضعیت باعث می شود که دادگاه بدون حضور او و بر اساس مستندات موجود، اقدام به صدور رأی کند. مواد 68، 69 و 70 قانون آیین دادرسی مدنی به تفصیل به شیوه ابلاغ اوراق قضایی و شرایط صدور حکم غیابی پرداخته اند. بر اساس این مواد، ابلاغ به شیوه های قانونی مختلف (از جمله به بستگان یا از طریق آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار در صورت عدم اطلاع از محل اقامت) انجام می شود و در صورت عدم حضور یا دفاع خوانده پس از ابلاغ قانونی، رأی دادگاه به صورت غیابی صادر خواهد شد. این ماهیت غیابی بودن رأی، به طرف غایب حق واخواهی (اعتراض در همان دادگاه صادرکننده رأی) را در مهلت قانونی اعطا می کند.

مهریه نیز در نظام حقوقی ایران، به عنوان یک حق مالی مستقل و ممتاز برای زن شناخته می شود که به محض وقوع عقد نکاح، مالک آن می گردد. این حق، با توجه به ماده 1082 قانون مدنی، حتی با فوت مرد نیز از بین نمی رود و از ماترک او قابل وصول است. بنابراین، در طلاق غیابی نیز اصل بر بقای حق مهریه است و غیبت زوج یا زوجه مانع از مطالبه یا پرداخت آن نخواهد بود. آنچه این پرونده ها را پیچیده می کند، نه اصل حقانیت مهریه، بلکه چالش های اجرایی و عملیاتی مربوط به شناسایی، توقیف و وصول آن در غیاب یکی از طرفین است.

حقوق مالی زن در طلاق غیابی: اصول کلی و تفکیک مهریه

در هر نوع طلاقی، زن از حقوق مالی مشخصی برخوردار است که مهریه، نفقه، اجرت المثل ایام زوجیت و در صورت وجود شروط ضمن عقد، شرط تنصیف اموال از آن جمله اند. طلاق غیابی نیز از این قاعده مستثنی نیست و حقوق مالی زن، به جز در موارد خاصی که قانون صراحتاً بیان کرده است (مانند نشوز مؤثر بر نفقه)، محفوظ باقی می ماند.

تأکید بر حقانیت مهریه

مهریه، به عنوان دینی ممتاز بر ذمه مرد، در تمامی اشکال طلاق از جمله طلاق غیابی به زن تعلق می گیرد. تنها در صورتی این حق ساقط می شود که زن به اراده خود و با شرایط قانونی (مانند بذل در طلاق خلع یا مبارات) از آن صرف نظر کند. دادگاه در صدور حکم طلاق غیابی، لزوم پرداخت مهریه را مورد تأکید قرار داده و در رأی خود قید می نماید.

سایر حقوق مالی زن در طلاق غیابی

علاوه بر مهریه، سایر حقوق مالی زن نیز در طلاق غیابی باید مد نظر قرار گیرد:

نفقه: شامل نفقه ایام گذشته (در صورت عدم پرداخت و اثبات نشوز) و نفقه ایام عده (در طلاق رجعی) است. در طلاق غیابی، اثبات عدم پرداخت نفقه می تواند یکی از دلایل موجه برای درخواست طلاق از سوی زن باشد.
اجرت المثل ایام زوجیت: زن می تواند برای کارهایی که شرعاً بر عهده او نبوده و به دستور مرد انجام داده، اجرت المثل مطالبه کند. این حق در صورت اثبات، حتی در طلاق غیابی نیز قابل وصول است.
نحله: در صورتی که زن مستحق اجرت المثل نباشد، اما مرد به دلیل سوء رفتار و عدم ایفای وظایف زناشویی، موجب طلاق شده باشد، دادگاه می تواند مبلغی را تحت عنوان نحله برای زن تعیین کند.
شرط نصف دارایی: اگر در سند ازدواج شرط تنصیف دارایی (موضوع بند الف شروط 12 گانه) درج و امضا شده باشد، در صورت عدم نشوز زن و عدم تقاضای طلاق از سوی او، نیمی از اموالی که مرد پس از عقد به دست آورده، به زن تعلق می گیرد. این حق نیز در طلاق غیابی قابل پیگیری است.

تکلیف مهریه در طلاق غیابی از طرف زن

زن در شرایطی می تواند درخواست طلاق غیابی دهد که مرد غایب بوده و از حضور در دادگاه امتناع ورزد و دلایل موجه قانونی برای طلاق وجود داشته باشد. در این موارد، مهریه زن به قوت خود باقی است و او می تواند همزمان با درخواست طلاق یا پس از آن، برای وصول مهریه خود اقدام کند.

دلایل موجه زن برای درخواست طلاق غیابی و تأثیر آن بر مهریه

بر اساس ماده 1130 قانون مدنی، زن می تواند در موارد عسر و حرج به دادگاه مراجعه کرده و تقاضای طلاق کند. این موارد شامل:

مفقودالاثر بودن مرد: اگر مرد به مدت چهار سال متوالی مفقودالاثر باشد و از او خبری نباشد، زن می تواند درخواست طلاق دهد. دادگاه پس از یک سال از انتشار آگهی در روزنامه های کثیرالانتشار و عدم یافتن مرد، حکم موت فرضی او را صادر و زن را مطلقه می کند. در این حالت مهریه و سایر حقوق مالی زن همچنان پابرجاست.
عدم پرداخت نفقه: در صورتی که مرد به مدت شش ماه متوالی نفقه زن را نپردازد و امکان اجبار او به پرداخت نفقه نیز وجود نداشته باشد، این امر از مصادیق عسر و حرج محسوب شده و زن می تواند درخواست طلاق غیابی دهد.
عسر و حرج: علاوه بر موارد فوق، مصادیق دیگری از عسر و حرج که می تواند دلیل طلاق غیابی باشد عبارتند از:
- ترک زندگی توسط مرد به مدت شش ماه متوالی بدون عذر موجه.
- اعتیاد مضر مرد به مواد مخدر یا مشروبات الکلی که ادامه زندگی را برای زن غیرقابل تحمل کند.
- سوء رفتار و ضرب و شتم شدید زن.
- ابتلای مرد به بیماری های صعب العلاج که دوام زندگی مشترک را دشوار سازد.
- محکومیت قطعی مرد به حبس از پنج سال به بالا.
در تمامی این موارد، مهریه زن همچنان محفوظ است و با صدور حکم طلاق غیابی، زن می تواند برای وصول آن اقدام کند.
داشتن حق طلاق (وکالت در طلاق): اگر زن به موجب شروط ضمن عقد یا وکالت نامه رسمی، حق طلاق بلاعزل داشته باشد، می تواند در غیاب مرد نیز برای طلاق اقدام کند. در این حالت، تکلیف مهریه بستگی به مفاد وکالت نامه دارد؛ معمولاً مهریه به قوت خود باقی است، مگر اینکه در وکالت نامه شرط بذل بخشی از آن در ازای اعمال حق طلاق ذکر شده باشد.

نحوه مطالبه و وصول مهریه در غیاب مرد

وصول مهریه در شرایط طلاق غیابی، فرایند خاص خود را دارد:

توقیف اموال منقول و غیرمنقول: زن می تواند همزمان با دادخواست طلاق یا پس از صدور حکم طلاق، از دادگاه درخواست توقیف اموال مرد را (حتی در صورت مفقودالاثر بودن وی) بنماید. این اموال شامل دارایی های منقول (مانند حساب بانکی، خودرو) و غیرمنقول (مانند زمین، ملک) است. در صورت شناسایی اموال، دادگاه دستور توقیف و سپس مزایده آن ها را برای پرداخت مهریه صادر می کند.
پیگیری حکم جلب: اگر مرد اموالی برای توقیف نداشته باشد و محل اقامت او مشخص شود، زن می تواند حکم جلب او را برای الزام به پرداخت مهریه یا معرفی اموال درخواست کند.
دادخواست اعسار: در صورتی که مرد پس از پیدا شدن، ادعای عدم توانایی مالی برای پرداخت یکجای مهریه را داشته باشد، می تواند دادخواست اعسار از پرداخت مهریه را به دادگاه ارائه دهد. دادگاه پس از بررسی وضعیت مالی او، در صورت احراز اعسار، حکم به تقسیط مهریه صادر می کند.
مدارک لازم: برای مطالبه مهریه در این شرایط، ارائه مدارکی مانند شناسنامه، عقدنامه، و مستندات مربوط به حکم طلاق غیابی ضروری است.
نکات مهم در تنظیم دادخواست: توصیه می شود خواسته مطالبه مهریه، همزمان با درخواست طلاق غیابی در یک دادخواست قید شود تا روند دادرسی تسریع یابد.

بر اساس ماده 1082 قانون مدنی، زن به محض عقد نکاح، مالک تمام مهریه می شود و می تواند هرگونه تصرفی در آن بنماید. این حق حتی در صورت طلاق غیابی نیز محفوظ است.

تکلیف مهریه در طلاق غیابی از طرف مرد

مرد طبق ماده 1133 قانون مدنی، حق قانونی طلاق را دارد و می تواند بدون نیاز به اثبات دلیل موجه، درخواست طلاق همسر خود را بنماید. اگر زن در این روند غایب باشد و ابلاغیه های دادگاه به او برسد اما در جلسات حضور نیابد یا لایحه دفاعی ندهد، حکم طلاق به صورت غیابی از سوی مرد صادر خواهد شد.

میزان مهریه تعلق گرفته به زن

در طلاق غیابی از طرف مرد، تکلیف مهریه مطابق قواعد کلی مهریه است:

اگر نزدیکی بین زوجین واقع شده باشد، زن مستحق دریافت تمام مهریه است.
اگر نزدیکی بین زوجین واقع نشده باشد (طلاق قبل از دخول)، زن مستحق دریافت نصف مهریه است.

چگونگی پرداخت مهریه و سایر حقوق مالی زن در غیاب او

مرد موظف است مهریه و سایر حقوق مالی زن را بپردازد. دادگاه در حکم طلاق غیابی، این تکالیف مالی را قید می کند. در صورت عدم دسترسی به زن، مرد باید مبلغ مهریه و دیگر حقوق را به حساب سپرده دادگستری واریز کند تا پس از مراجعه زن، به او پرداخت شود. این امر برای جلوگیری از تضییع حقوق زن و همچنین برای ثبت نهایی طلاق ضروری است.

اثر واخواهی و اعتراض زن به حکم طلاق غیابی بر مهریه

زن غایب حق دارد ظرف 20 روز از تاریخ اطلاع از حکم طلاق غیابی، نسبت به آن واخواهی یا تجدیدنظرخواهی کند. اعتراض زن به حکم طلاق غیابی، روند ثبت طلاق را متوقف می کند، اما معمولاً تأثیری بر اصل حقانیت مهریه ندارد، مگر اینکه ادعایی مبنی بر بطلان نکاح یا موارد مشابه مطرح شود که نادر است. هدف از واخواهی زن بیشتر می تواند شامل بررسی مجدد شرایط طلاق، میزان حقوق مالی یا ابعاد دیگر پرونده باشد.

مراحل عملی دریافت مهریه در پرونده طلاق غیابی

فرایند دریافت مهریه در پرونده های طلاق غیابی، مستلزم طی کردن مراحل حقوقی و قضایی مشخصی است:

ثبت دادخواست: خواهان (زن یا مرد) باید دادخواست طلاق و/یا مطالبه مهریه را در دفاتر خدمات الکترونیک قضایی ثبت کند. توصیه می شود هر دو خواسته در یک دادخواست مطرح شوند.
شیوه ابلاغ به طرف غایب:
- در صورت معلوم بودن محل اقامت، ابلاغ به صورت عادی انجام می شود.
- در صورت مجهول المکان بودن، ابلاغ از طریق انتشار آگهی در یکی از روزنامه های کثیرالانتشار صورت می گیرد (بر اساس مواد 73 و 74 قانون آیین دادرسی مدنی).
جلسات دادگاه و صدور رأی غیابی: دادگاه پس از ابلاغ قانونی و عدم حضور طرف غایب، اقدام به برگزاری جلسات دادرسی می کند. خواهان یا وکیل وی باید در این جلسات حضور داشته باشند و توضیحات لازم را ارائه دهند. نهایتاً، با بررسی مستندات، رأی طلاق غیابی صادر می شود.
مراحل قطعی شدن حکم: حکم غیابی صادر شده، قابل اعتراض است. طرف غایب فرصت 20 روزه برای واخواهی (اعتراض در همان دادگاه)، 20 روز برای تجدیدنظرخواهی در دادگاه تجدیدنظر استان، و سپس 20 روز برای فرجام خواهی در دیوان عالی کشور (در برخی موارد) دارد. پس از طی این مراحل و عدم اعتراض در مهلت های قانونی، حکم قطعی می شود.
اجرای حکم: پس از قطعی شدن حکم، خواهان می تواند درخواست صدور اجرائیه کند. در این مرحله، با معرفی اموال مرد (در صورت وجود)، می توان از طریق توقیف و مزایده اموال، مهریه را وصول کرد. در صورت عدم شناسایی اموال، امکان درخواست جلب زوج نیز وجود دارد.
جاری شدن صیغه طلاق و ثبت در شناسنامه: پس از اجرای حکم و پرداخت یا تعیین تکلیف مهریه، گواهی عدم امکان سازش صادر می شود و طلاق در دفترخانه رسمی ثبت می گردد.

سناریوهای خاص و نکات مهم حقوقی درباره مهریه در طلاق غیابی

برخی شرایط خاص، روند طلاق غیابی و وصول مهریه را با پیچیدگی های بیشتری روبرو می کند که شناخت آن ها برای متقاضیان ضروری است.

طلاق غیابی خارج از کشور و مهریه

در صورتی که یکی از زوجین در خارج از کشور اقامت داشته باشد، طلاق غیابی با چالش های خاصی مواجه است:

تشریفات ابلاغ: ابلاغ اوراق قضایی به طرف غایب مقیم خارج از کشور، از طریق وزارت امور خارجه و کنسولگری ها یا نمایندگی های دیپلماتیک ایران در کشور مربوطه صورت می گیرد. این فرایند معمولاً زمان بر است.
چالش های حقوقی: در صورت حضور زوجین در کشورهای مختلف، تطبیق قوانین بین المللی و قوانین داخلی ایران و همچنین اجرای احکام قضایی در قلمرو کشورهای دیگر، می تواند پیچیدگی های حقوقی فراوانی ایجاد کند. این امر ممکن است نیازمند مکاتبات بین المللی و کمک از مراجع قضایی بین المللی باشد.
اموال در خارج از کشور: توقیف و وصول مهریه از اموال مرد که در خارج از کشور قرار دارد، مستلزم طی تشریفات قضایی بین المللی و استناد به معاهدات دوجانبه یا چندجانبه در زمینه اجرای احکام است که عموماً دشوار و پرهزینه است.

تکلیف مهریه زن ناشزه در طلاق غیابی

نشوز به معنای عدم تمکین زن از وظایف زناشویی بدون دلیل موجه شرعی و قانونی است. در طلاق غیابی زن ناشزه، برخی حقوق مالی او ممکن است تحت تأثیر قرار گیرد:

تأثیر بر نفقه: مهمترین اثر نشوز، قطع شدن حق نفقه زن است. بنابراین، در صورتی که مرد اثبات کند زن ناشزه است، او از دریافت نفقه محروم خواهد شد.
تأثیر بر مهریه: اصل مهریه با نشوز ساقط نمی شود. زن ناشزه همچنان حق دریافت مهریه خود را دارد. البته اگر طلاق از نوع خلع یا مبارات باشد و زن برای طلاق، مهریه خود را بذل کرده باشد، موضوع متفاوت است. در طلاق غیابی نیز اگر مرد توانایی اثبات نشوز زن را داشته باشد، می تواند از پرداخت نفقه گذشته و حال معاف شود، اما مهریه همچنان بر ذمه اوست.

در پرونده های طلاق غیابی، دادگاه موظف است تمامی حقوق مالی زن از جمله مهریه، نفقه و اجرت المثل را حتی در غیاب او مورد بررسی قرار دهد و تعیین تکلیف نماید.

بذل مهریه در طلاق غیابی (مثلاً در ازای حق طلاق)

بذل مهریه به معنای بخشش یا چشم پوشی زن از مهریه یا بخشی از آن است. این موضوع در طلاق غیابی نیز می تواند مطرح شود:

شرایط و اعتبار بذل مهریه: اگر زن دارای حق طلاق (وکالت در طلاق) باشد و در متن وکالت نامه صراحتاً ذکر شده باشد که زن می تواند در ازای بذل تمام یا قسمتی از مهریه خود را مطلقه سازد، این بذل حتی در غیاب مرد نیز معتبر است.
امکان رجوع از بذل مهریه: در طلاق های خلع و مبارات که بر پایه بذل مهریه صورت می گیرد، اگر طلاق رجعی باشد (که در حالت طلاق خلع به شرط عده و قبل از انقضای آن، زن می تواند به مهریه رجوع کند و مرد نیز حق رجوع به زوجیت را خواهد داشت)، زن در مدت عده حق رجوع از بذل مهریه را دارد. در این صورت، طلاق به رجعی تبدیل می شود و مرد نیز حق رجوع به زوجیت را خواهد داشت. این امر در طلاق غیابی نیز می تواند صادق باشد، به شرطی که شرایط قانونی آن فراهم باشد و زن از حکم اطلاع یافته و در مهلت قانونی اقدام کند.

ثبت طلاق غیابی در شناسنامه

ثبت طلاق غیابی در شناسنامه، مانند سایر طلاق ها، پس از قطعی شدن حکم دادگاه و طی مراحل قانونی صورت می پذیرد.

مراحل ثبت طلاق غیابی در شناسنامه

صدور حکم قطعی طلاق غیابی: پس از ابلاغ قانونی و عدم اعتراض طرف غایب در مهلت های مقرر (واخواهی، تجدیدنظر، فرجام خواهی)، حکم طلاق غیابی قطعیت می یابد.
دریافت گواهی عدم امکان سازش: دادگاه پس از قطعی شدن حکم، گواهی عدم امکان سازش (در طلاق های یک طرفه) یا گواهی اجرای صیغه طلاق (در طلاق خلع یا مبارات) را صادر می کند.
مراجعه به دفتر رسمی طلاق: خواهان (یا وکیل او) با در دست داشتن حکم قطعی دادگاه و گواهی مربوطه، به یکی از دفاتر رسمی طلاق مراجعه می کند.
جاری شدن صیغه طلاق: حتی در غیاب طرف دیگر، با حضور سردفتر و دو شاهد مرد عادل، صیغه طلاق جاری می شود. در این مرحله، مهریه و سایر حقوق مالی زن باید یا پرداخت شده یا تعیین تکلیف شده باشند (مثلاً از طریق توقیف اموال یا واریز به حساب دادگستری).
ثبت در سند طلاق: پس از جاری شدن صیغه، سند رسمی طلاق تنظیم و ثبت می شود.
ارسال به اداره ثبت احوال: اطلاعات طلاق از سوی دفترخانه به اداره ثبت احوال ارسال می گردد تا در شناسنامه زوجین درج شود.

نکات مهم درباره ثبت طلاق غیابی در شناسنامه

شناسنامه مرد: در صورتی که مرد دادخواست طلاق داده باشد، ثبت طلاق در شناسنامه او انجام می شود. برای ثبت در شناسنامه زن، معمولاً پس از اطلاع زن از طلاق و مراجعه او به ثبت احوال، این اقدام صورت می گیرد.
شناسنامه زن: اگر زن با وکالت در طلاق یا حکم دادگاه، طلاق غیابی را ثبت کرده باشد، درج در شناسنامه خودش انجام می شود. برای ثبت در شناسنامه مرد، همانند حالت قبل، نیاز به مراجعه او یا حکم قضایی مربوطه است.
تغییر شناسنامه: پس از ثبت طلاق، عنوان «مطلقه» در صفحه ازدواج شناسنامه زن درج می شود. در برخی موارد، زن می تواند با مراجعه به اداره ثبت احوال، درخواست صدور شناسنامه جدید بدون نام همسر سابق را ارائه دهد، به شرط آنکه دوشیزه باشد یا ازدواج مجدد کند.

نتیجه گیری و توصیه پایانی

تکلیف مهریه در طلاق غیابی، موضوعی با ابعاد حقوقی گسترده و ظرایف فراوان است که از جنبه های مختلف حائز اهمیت است. مهریه به عنوان یک حق مالی مسلم برای زن، حتی در صورت غیاب یکی از زوجین در فرایند طلاق، به قوت خود باقی می ماند. قانونگذار با پیش بینی سازوکارهایی همچون ابلاغ از طریق آگهی و امکان توقیف اموال، تلاش کرده است تا حقوق زن در این شرایط خاص نیز تضییع نشود.

چه طلاق غیابی از سوی زن به دلیل عسر و حرج، عدم پرداخت نفقه یا مفقودالاثر بودن مرد درخواست شود و چه مرد به دلیل حق قانونی خود اقدام به طلاق غیابی کند، دادگاه موظف به تعیین تکلیف مهریه و سایر حقوق مالی زوجه است. پیچیدگی هایی که در پرونده های طلاق غیابی، به ویژه در مسائلی نظیر شناسایی اموال، ابلاغ به طرف غایب خارج از کشور، یا چگونگی برخورد با ناشزه بودن زن وجود دارد، لزوم آگاهی عمیق از قوانین و رویه های قضایی را دوچندان می کند.

با توجه به جنبه های فنی و حساسیت های قانونی این موضوع، توصیه اکید می شود که افراد درگیر با چنین پرونده هایی، حتماً از مشاوره و راهنمایی وکلای متخصص در امور خانواده بهره مند شوند. یک وکیل مجرب می تواند با تحلیل دقیق شرایط، ارائه راهکارهای حقوقی مناسب و پیگیری مراحل دادرسی، شانس موفقیت در وصول مهریه را افزایش داده و از طولانی شدن و پیچیدگی های غیرضروری پرونده جلوگیری کند.

دسته بندی مطلب