زخم بستر یکی از نگرانی‌های شایع افرادی است که بیمار و ناتوان هستند یا محدودیت حرکتی دارند. زخم بستر در پی وارد شدن فشار طولانی‌مدت به پوست ایجاد می‌شود که جریان خون را محدود می‌کند و زمینه‌ساز آسیب بافتی می‌شود. درمان مؤثر و راهبردهای پیشگیرانه برای مدیریت و به حداقل رساندن موارد بروز زخم بستر ضروری است. خطر ایجاد شدن زخم بستر با بهره‌گیری از مداخله‌های مناسب و حفظ سلامت بهینۀ پوست در حد چشم‌گیری کاهش می‌یابد.
درمان زخم بستر
روش‌های درمان زخم بستر را در این بخش برای‌تان توضیح می‌دهیم:
دبریدمان
دبریدمان بخش مهمی از درمان زخم بستر است. منظور از دبریدمان این است که پزشک بافت مرده یا آلوده را از زخم برمی‌دارد. دبریدمان به بهبود زخم و پیشگیری از عفونت کمک می‌کند. پزشک روش مناسب دبریدمان را با توجه به ویژگی‌های زخم بستر و شرایط بیمار انتخاب می‌کند. دبریدمان در کنار دیگر روش‌های مراقبت از زخم برای مدیریت کارآمد زخم بستر حیاتی است.
کنترل عفونت
اگر زخم بستر عفونت کند، اقدامات مناسب، مانند مصرف آنتی بیوتیک زخم بستر و عامل‌های ضدمیکروبی، باید برای کنترل و درمان عفونت انجام شود.
آنتی‌بیوتیک زخم بستر
چنانچه وجود عفونت تأیید شود یا پزشک به عفونت کردن زخم مشکوک شود، آنتی‌بیوتیک را برای هدف گرفتن باکتری‌های خاص ایجادکنندۀ عفونت تجویز می‌کند. پزشک آنتی‌بیوتیک مناسب زخم بستر را با توجه به عامل‌هایی مانند شدت عفونت، نوع باکتری‌های درگیر و وضعیت سلامت عمومی بیمار انتخاب می‌کند. مصرف آنتی‌بیوتیک طبق تجویز پزشک و اتمام دورۀ درمان برای کنترل زخم بستر ضروری است.
انتخاب آنتی بیوتیک‌ها، بر اساس تشخیص پزشک از میکروبیولوژی زخم‌های بستر عفونی‌شده، انجام می‌شود. از آن‌جا که چنین عفونت‌هایی، معمولاً چند میکروبی هستند، رژیم‌های درمانی باید علیه ارگانیسم‌های گرم مثبت و گرم منفی و همچنین ارگانیسم‌های بی‌هوازی باشد. به دلیل پرفیوژن ضعیف بافت، در زخم‌های بستر عفونی، درمان آنتی بیوتیکی، در ابتدا باید به صورت داخل وریدی، برای بیمارانی که علائم عفونت سیستمیک دارند، تجویز شود. (منبع)
پانسمان
انواع مختلف پانسمان برای درمان زخم‌های بستر در دسترس است؛ پزشکان پانسمان مناسب را با در نظر گرفتن ویژگی‌های زخم انتخاب می‌کنند. پانسمان‌های متداولی که برای درمان زخم بستر به کار برده می‌شوند، عبارت‌اند از:
- پانسمان‌های هیدروکلوئیدی: پانسمان هیدروکلوئید از نوعی مادۀ تشکیل‌دهندۀ ژل تهیه می‌شود که محیط مرطوبی را روی زخم ایجاد می‌کند.
- پانسمان‌های فومی: پانسمان فومی دارای قابلیت جذب است و با هدف کنترل ترشحات متوسط تا زیاد زخم بستر طراحی می‌شود.
- پانسمان‌های آلژینات: پانسمان آلژینات از الیاف جلبک دریایی تشکیل می‌شود، قدرت جذب بسیار بالایی دارد و برای زخم بسترهای با ترشحات زیاد مناسب است.
- فیلم‌های شفاف: پانسمان فیلم شفاف ورقه‌ای نازک و شفاف است که به پوست دور زخم بستر می‌چسبد.
- پانسمان‌های هیدروژل: پانسمان هیدروژل حاوی مقداری آب است که به حفظ رطوبت زخم بستر کمک می‌کند و دبریدمان اتولیتیک را تسهیل می‌کند.
- پانسمان‌های ضدمیکروبی: پانسمان ضدمیکروبی با عامل‌های ضدمیکروبی، مانند نقره یا ید، اشباع یا پوشیده می‌شود تا به پیشگیری از عفونت زخم بستر یا مدیریت آن کمک کند.
لیزر درمانی
لیزر زخم بستر یا به عبارت دقیق‌تر درمان با لیزر کم‌توان (LLLT) یا لیزر سرد روشی غیرتهاجمی برای درمان زخم بستر است. در لیزردرمانی زخم بستر طول موج‌های خاصی از نور برای برانگیختن فعالیت سلولی و کمک به بهبود زخم به کار برده می‌شود. از مزایای لیزر زخم بستر می‌توان به تسهیل فرایند ترمیم زخم، تسکین درد، کاهش التهاب و کمک به بازسازی بافت اشاره کرد. لیزر زخم بستر به شرط انجام شدن توسط پزشک آموزش‌دیده درمانی ایمن است و می‌تواند بخشی از طرح درمان جامع زخم بستر باشد. مشاوره با پزشک برای مطمئن شدن از داشتن شرایط لازم برای لیزردرمانی زخم بستر و تعیین پروتکل درمانی مناسب ضروری است. با توجه به اطلاعاتی که در این مقاله آمده است: ” تعداد جلسات لازم برای درمان زخم بستر با استفاده از لیزر بسته به شرایط بیمار و شدت زخم متفاوت می‌باشد. پزشک متخصص پس از بررسی شرایط بیمار و با توجه به عمق زخم، تعداد جلسات لازم را اعلام می‌کند.”
تمیز کردن زخم
تمیز کردن منظم زخم بستر برای زدودن آلودگی‌ها، بافت مرده و باکتری‌های عامل ایجاد عفونت از روی زخم لازم است. زخم را با استفاده از محلول ضدعفونی کنندۀ ملایم یا طبق توصیۀ پزشک تمیز و ضدعفونی کنید. زخم را با ملایمت شست و شو بدهید تا از تمیز شدن کامل زخم مطمئن شوید و در عین حال آسیب دیدن بافت سالم دور زخم را به حداقل برسانید.
دیگر روش‌های درمان زخم بستر
روش‌های زیر نیز برای درمان زخم بستر کاربرد دارد:
تغذیه و آب‌رسانی
تغذیۀ متعادل و غنی از پروتئین، ویتامین‌ها و مواد معدنی و دریافت مایعات کافی به فرایند بهبود زخم و ارتقاء سلامت عمومی بیمار کمک می‌کند.
درمان‌های تخصصی
درمان‌های پیشرفته مانند درمان زخم با فشار منفی، اکسیژن درمانی هایپرباریک یا پیوند (گرافت) پوست برای زخم‌های بستر شدید یا در صورت مؤثر نبودن درمان‌های متعارف توصیه می‌شود.
درمان دارویی برای کنترل درد
داروهای غیراستروئیدی ضدالتهاب، مانند ایبوپروفن (ادویل، مورتین IB و اقلام مشابه) و سدیم ناپروکسن (الیو) درد را تسکین می‌دهند.
پیشگیری از زخم بستر
انجام مستمر اقدامات پیشگیرانۀ زیر احتمال ایجاد زخم بستر را در حد معناداری کاهش می‌دهد. هر یک از اقدامات زیر نقشی حیاتی در حفظ سلامت پوست و پیشگیری از ایجاد زخم بستر دارد.
تغییر وضعیت منظم
تغییر مکرر وضعیت بیمار به توزیع مجدد فشار و برداشتن فشار طولانی‌مدت از بخش‌های خاصی از بدن بیمار کمک می‌کند. بیمار را هر دو ساعت یک‌بار یا طبق دستور پزشک جا به جا کنید. تغییر وضعیت بیمار شامل جا به جایی وزن، تغییر موقعیت از حالت خوابیده به نشسته یا استفاده از وسایل مخصوص برای تسهیل چرخاندن بیمار می‌شود.
کالای خواب طبی
سطوح حمایتی خاص، مانند تشک رفع فشار یا تشک زخم بستر، برای توزیع یکنواخت‌تر فشار در سراسر بدن طراحی می‌شوند. این سطوح تمرکز فشار را روی بخش‌های خاص بدن کاهش می‌دهند و احتمال ایجاد زخم بستر را به حداقل می‌رسانند. این سطوح محافظ و حمایتی از موادی مانند فوم، ژل یا بخش‌های پر شده با هوا تهیه می‌شوند. تشک‌های زخم بستر انواع مختلفی دارند و باید با توجه به نیاز بیمار تجویز شوند.
مراقبت از پوست
مراقبت مناسب از پوست برای پیشگیری از زخم بستر ضروری است و شامل تمیز و خشک نگه‌داشتن پوست می‌شود. پوست را با استفاده از صابون ملایم و آب گرم با احتیاط تمیز کنید و از آب داغ یا پاک‌کننده‌های قوی و آسیب‌زایی استفاده نکنید که چربی طبیعی پوست را از بین می‌برند. پوست را با زدن ضربات ملایم یک حولۀ نرم خشک کنید تا سایش به حداقل برسد و پوست آسیب نبیند.
مرطوب کردن پوست
مرطوب نگه‌داشتن پوست به حفظ رطوبت و نرم نگه‌داشتن پوست کمک می‌کند و خطر خشک و متلاشی شدن پوست را کاهش می‌دهد. مرطوب‌کنندۀ مناسب را با توجه به نوع پوست بیمار انتخاب کنید و به طور منظم از مرطوب‌کننده استفاده کنید. مرطوب‌کننده را روی زخم‌های باز یا بخش‌های دچار عفونت فعال نزنید.
تغذیۀ مناسب
تغذیۀ مناسب نقشی حیاتی در حفظ سلامت پوست و حمایت از فرایندهای التیام‌بخشی بدن دارد. تغذیۀ متعادل و غنی از پروتئین، ویتامین‌ها (به‌ویژه ویتامین‌های A و C) و مواد معدنی (مانند روی و مس) بسیار مهم است. پروتئین برای ترمیم و بازسازی بافت ضروری است. با پزشک یا متخصص تغذیۀ مجرب مشورت کنید.
آب‌رسانی
آب‌رسانی مناسب برای سلامت کلی پوست ضروری است. بیمار را تشویق کنید که مایعات کافی بنوشد، چون پوست مرطوب خاصیت ارتجاعی بیشتری دارد و کمتر مستعد آسیب‌دیدگی است. در طول روز در فاصله‌های زمانی منظم به بیمار آب یا نوشیدنی‌های مناسب دیگر بدهید.
از کشیدن و ساییده شدن زخم جلوگیری کنید
ساییده و کشیده شدن به پوست آسیب می‌زند و احتمال ایجاد زخم بستر را افزایش می‌دهد. از تکنیک‌های بلند کردن مناسب، دستگاه‌های کمکی یا بالابرهای مکانیکی برای جابه‌جایی بیمار، کاهش فشار و نیروهای برشی وارد بر پوست بهره بگیرید.
پوست را به طور منظم معاینه کنید
پوست را به طور منظم معاینه کنید تا نشانه‌های اولیۀ سرخی، تحریک یا از بین رفتن پوست را شناسایی کنید. تمام بخش‌های بدن را معاینه کنید و برجستگی‌های استخوانی و ناحیه‌های در معرض فشار را به دقت بررسی کنید. اقدامات لازم را بر روی بخش‌های نگران‌کننده انجام بدهید و در صورت لزوم به پزشک مراجعه کنید.
ارتباط و همکاری
با کادر درمان، شامل پرستار، پزشک و متخصص مراقبت از زخم ارتباط مستمر داشته باشید. هر گونه تغییر در وضعیت بیمار، نگرانی دربارۀ سلامت پوست یا مشکلات مربوط به انجام اقدامات پیشگیرانه را به متخصص اطلاع بدهید. برای تهیۀ طرح پیشگیری شخصی‌سازی‌شده‌ای که متناسب با نیازها و شرایط خاص بیمار باشد، با کادر درمان همکاری کنید.
کلام آخر
جان کلام آن‌که درمان و پیشگیری زخم بستر یا زخم فشاری مستلزم اتخاذ رویکردی جامع است که هم به دلایل زمینه‌ای ایجاد زخم، هم به مدیریت زخم‌های موجود بپردازد. خطر ایجاد زخم بستر با انجام اقدامات پیشگیرانه در حد معناداری کمتر می‌شود. به‌علاوه روش‌های درمان مؤثر نقشی حیاتی در کمک به بهبود زخم و پیشگیری از بروز عوارض دارند. نکتۀ کلیدی در مدیریت موفق زخم بستر در تشخیص زودهنگام، مداخلۀ فوری و همکاری با کادر درمان برای ایجاد طرح درمان شخصی‌سازی‌شده نهفته است. از طریق اولویت قائل شدن برای پیشگیری از زخم بستر، به‌کارگیری راهکارهای درمانی مناسب و حفظ ارتباط مستمر می‌توانیم احتمال ایجاد زخم بستر را به حداقل برسانیم و رفاه عمومی و کیفیت زندگی بیمار در معرض خطر را بهبود دهیم.