چرخه قاعدگی و تعریف تاخیر در پریود
چرخه قاعدگی یک فرآیند پیچیده و منظم هورمونی است که در بدن زنان در سنین باروری رخ می دهد و به طور متوسط هر ۲۱ تا ۳۵ روز تکرار می شود. این چرخه به طور معمول با اولین روز خونریزی قاعدگی شروع شده و تا اولین روز خونریزی قاعدگی بعدی ادامه می یابد. طول متوسط چرخه قاعدگی ۲۸ روز است اما تغییرات جزئی در طول چرخه در افراد مختلف و حتی در دوره های مختلف زندگی یک فرد طبیعی تلقی می شود.
پریود یا قاعدگی به ریزش دیواره داخلی رحم (اندومتر) گفته می شود که به صورت خونریزی از واژن بروز می کند. این خونریزی معمولاً بین ۳ تا ۷ روز طول می کشد.
تاخیر در پریود زمانی رخ می دهد که شروع خونریزی قاعدگی چند روز پس از زمان مورد انتظار در چرخه قاعدگی همیشگی فرد اتفاق بیفتد. به طور معمول تاخیر بیش از ۵ تا ۷ روز از زمان مورد انتظار قابل توجه تلقی می شود و می تواند نشانه ای از بارداری یا مشکلات دیگر باشد.
علل تاخیر در پریود غیر از بارداری
عوامل متعددی غیر از بارداری می توانند باعث تاخیر در پریود شوند. این عوامل را می توان به دسته های مختلفی تقسیم کرد :
- استرس و اضطراب : استرس های روحی و روانی شدید می توانند بر محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان تاثیر گذاشته و باعث اختلال در ترشح هورمون های جنسی و در نتیجه تاخیر در پریود شوند.
- تغییرات وزن : تغییرات شدید در وزن چه افزایش وزن ناگهانی و چه کاهش وزن شدید می تواند تعادل هورمونی بدن را بر هم زده و منجر به تاخیر در پریود شود. به ویژه کمبود وزن و اختلالات خوردن مانند بی اشتهایی عصبی (آنورکسیا نروزا) می توانند باعث قطع کامل قاعدگی (آمنوره) شوند.
- ورزش سنگین : ورزش های سنگین و حرفه ای که با کاهش درصد چربی بدن همراه هستند می توانند بر چرخه قاعدگی تاثیر گذاشته و منجر به تاخیر یا قطع پریود شوند.
- بیماری های مزمن : برخی بیماری های مزمن مانند دیابت کنترل نشده بیماری های تیروئید (کم کاری یا پرکاری تیروئید) بیماری سلیاک و سندرم تخمدان پلی کیستیک (PCOS) می توانند باعث اختلال در چرخه قاعدگی و تاخیر در پریود شوند.
- تغییرات آب و هوایی و مسافرت : تغییرات ناگهانی در آب و هوا و مسافرت های طولانی که باعث تغییر در روال زندگی و ساعت خواب می شوند می توانند به طور موقت بر چرخه قاعدگی تاثیر بگذارند.
- داروها : برخی داروها مانند داروهای ضد افسردگی داروهای ضد روان پریشی داروهای شیمی درمانی و داروهای هورمونی (مانند قرص های ضد بارداری و آمپول های پروژسترون) می توانند باعث تاخیر در پریود شوند. قطع مصرف قرص های ضد بارداری نیز می تواند در ماه های اول منجر به بی نظمی و تاخیر در پریود شود.
- یائسگی زودرس : در برخی موارد زنان ممکن است زودتر از سن معمول (قبل از ۴۰ سالگی) وارد دوران یائسگی شوند که می تواند با بی نظمی و تاخیر در پریود همراه باشد.
- شیردهی : در دوران شیردهی ترشح هورمون پرولاکتین بالا می رود که می تواند از تخمک گذاری و در نتیجه از پریود جلوگیری کند. تاخیر یا قطع پریود در دوران شیردهی طبیعی است.
- مشکلات ساختاری رحم یا تخمدان : در موارد نادر مشکلات ساختاری در رحم یا تخمدان ها مانند فیبروم رحم پولیپ رحم یا کیست های تخمدان می توانند باعث بی نظمی و تاخیر در پریود شوند.
علائم و نشانه های اولیه بارداری
علاوه بر تاخیر در پریود نشانه ها و علائم دیگری نیز وجود دارند که می توانند نشان دهنده بارداری اولیه باشند. توجه داشته باشید که این علائم در افراد مختلف متفاوت بوده و ممکن است برخی از زنان هیچ علامتی نداشته باشند در حالی که برخی دیگر علائم متعددی را تجربه کنند. همچنین بسیاری از این علائم مشابه علائم قبل از قاعدگی (PMS) هستند و نمی توان به تنهایی بر اساس آن ها بارداری را تشخیص داد.
مهم ترین علائم اولیه بارداری عبارتند از :
- تهوع و استفراغ : تهوع صبحگاهی که می تواند در هر زمانی از روز رخ دهد یکی از علائم شایع بارداری است. شدت تهوع و استفراغ در افراد مختلف متفاوت است.
- خستگی و بی حالی : احساس خستگی و بی حالی غیر معمول به خصوص در اوایل بارداری به دلیل تغییرات هورمونی و افزایش متابولیسم بدن رایج است.
- تغییرات سینه : حساسیت درد و تورم سینه ها تیرگی و بزرگ شدن نوک سینه ها و هاله اطراف آن از علائم شایع بارداری هستند که به دلیل افزایش هورمون های استروژن و پروژسترون رخ می دهند.
- تکرر ادرار : افزایش نیاز به دفع ادرار به خصوص در شب ها به دلیل افزایش حجم خون و فشار رحم بر مثانه از علائم اولیه بارداری است.
- تغییرات اشتها و ویار : تغییر در اشتها میل به غذاهای خاص (ویار) یا بی میلی به برخی غذاها از علائم رایج بارداری هستند.
- لکه بینی لانه گزینی : در برخی موارد حدود ۶ تا ۱۲ روز پس از لقاح ممکن است لکه بینی خفیفی به رنگ صورتی یا قهوه ای روشن رخ دهد که به دلیل لانه گزینی جنین در دیواره رحم ایجاد می شود. این لکه بینی معمولاً بسیار خفیف تر و کوتاه تر از خونریزی قاعدگی است.
- تغییرات خلقی : نوسانات خلقی تحریک پذیری و حساسیت بیشتر از حد معمول به دلیل تغییرات هورمونی در اوایل بارداری شایع است.
- یبوست : تغییرات هورمونی می توانند باعث کند شدن حرکات روده و بروز یبوست شوند.
- افزایش دمای پایه بدن : اگر دمای پایه بدن خود را به طور منظم اندازه گیری می کنید افزایش دمای پایه بدن به مدت بیش از ۱۸ روز بعد از تخمک گذاری می تواند نشانه بارداری باشد.
روش های تشخیص علمی و پزشکی بارداری
برای تشخیص قطعی بارداری روش های علمی و پزشکی مختلفی وجود دارد که از دقت بالایی برخوردارند. این روش ها عبارتند از :
آزمایش های خانگی بارداری (بی بی چک) و دقت آن ها
آزمایش های خانگی بارداری یا بی بی چک ها تست های ساده و قابل دسترسی هستند که برای تشخیص بارداری در منزل طراحی شده اند. این تست ها با اندازه گیری هورمون گنادوتروپین جفتی انسان (hCG) در ادرار عمل می کنند. هورمون hCG تنها در دوران بارداری و پس از لانه گزینی جنین در رحم تولید می شود.
نحوه استفاده از بی بی چک :
- زمان مناسب : بهترین زمان برای انجام تست خانگی بارداری یک هفته پس از تاخیر پریود است. در این زمان سطح هورمون hCG در ادرار به اندازه کافی بالا رفته و احتمال نتیجه مثبت کاذب کاهش می یابد. انجام تست زودهنگام (قبل از تاخیر پریود یا در روزهای اول تاخیر) ممکن است منجر به نتیجه منفی کاذب شود به خصوص اگر سطح hCG هنوز به حد قابل تشخیص نرسیده باشد.
- دستورالعمل : قبل از انجام تست حتماً دستورالعمل روی بسته بندی بی بی چک را به دقت مطالعه کنید. روش استفاده از بی بی چک های مختلف ممکن است کمی متفاوت باشد.
- نمونه ادرار : معمولاً توصیه می شود از اولین نمونه ادرار صبحگاهی استفاده شود زیرا در این زمان غلظت هورمون hCG در ادرار بالاتر است.
- خواندن نتیجه : نتیجه تست معمولاً به صورت نمایش یک یا دو خط تغییر رنگ یا علامت مثبت (+) یا منفی (-) نشان داده می شود. تفسیر نتیجه بستگی به نوع بی بی چک دارد و در دستورالعمل آن توضیح داده شده است.
دقت بی بی چک :
بی بی چک ها در صورت استفاده صحیح و در زمان مناسب از دقت بالایی (حدود ۹۷ تا ۹۹ درصد) برخوردارند. با این حال نتایج منفی کاذب و مثبت کاذب ممکن است رخ دهد :
- نتیجه منفی کاذب : زمانی که فرد باردار است اما نتیجه تست منفی نشان داده می شود. این حالت ممکن است به دلیل انجام تست زودهنگام رقیق بودن ادرار یا استفاده نادرست از تست رخ دهد.
- نتیجه مثبت کاذب : زمانی که فرد باردار نیست اما نتیجه تست مثبت نشان داده می شود. این حالت بسیار نادر است و ممکن است به دلیل مصرف برخی داروها (مانند داروهای باروری حاوی hCG) یا وجود برخی بیماری های نادر (مانند تومورهای تولید کننده hCG) رخ دهد.
در صورت دریافت نتیجه منفی بی بی چک با وجود تاخیر در پریود و شک به بارداری توصیه می شود چند روز بعد مجدداً تست تکرار شود یا برای انجام آزمایش خون بارداری به پزشک مراجعه شود.
آزمایش خون بارداری
آزمایش خون بارداری دقیق ترین روش برای تشخیص بارداری است و می تواند بارداری را حتی قبل از تاخیر پریود (حدود ۶ تا ۸ روز پس از تخمک گذاری) تشخیص دهد. آزمایش خون بارداری نیز هورمون hCG را اندازه گیری می کند اما با حساسیت بسیار بالاتر نسبت به بی بی چک.
انواع آزمایش خون بارداری :
- آزمایش خون بارداری کیفی : این نوع آزمایش فقط وجود یا عدم وجود هورمون hCG در خون را تعیین می کند و نتیجه به صورت مثبت یا منفی گزارش می شود.
- آزمایش خون بارداری کمی : این نوع آزمایش میزان دقیق هورمون hCG را در خون اندازه گیری می کند و نتیجه به صورت عدد گزارش می شود. آزمایش خون بارداری کمی علاوه بر تشخیص بارداری می تواند در تعیین سن بارداری پیگیری بارداری های خارج رحمی و بررسی سقط جنین نیز کاربرد داشته باشد.
مزایای آزمایش خون بارداری :
- دقت بسیار بالا : آزمایش خون بارداری از دقت بسیار بالاتری نسبت به بی بی چک برخوردار است و احتمال خطا در آن بسیار کم است.
- تشخیص زودهنگام : آزمایش خون بارداری می تواند بارداری را زودتر از بی بی چک تشخیص دهد.
- اطلاعات کمی : آزمایش خون بارداری کمی اطلاعات ارزشمندی در مورد میزان هورمون hCG و روند بارداری ارائه می دهد.
سونوگرافی و تشخیص بارداری
سونوگرافی روش تصویربرداری پزشکی است که با استفاده از امواج صوتی تصاویری از اندام های داخلی بدن ایجاد می کند. سونوگرافی واژینال یا شکمی می تواند برای تشخیص بارداری و بررسی وضعیت جنین و رحم استفاده شود.
زمان مناسب سونوگرافی برای تشخیص بارداری :
- سونوگرافی واژینال : سونوگرافی واژینال می تواند کیسه بارداری را حدود ۵ تا ۶ هفته پس از آخرین قاعدگی (LMP) یا حدود ۳ تا ۴ هفته پس از لقاح تشخیص دهد. در این زمان کیسه بارداری به صورت یک حلقه سیاه کوچک در رحم قابل مشاهده است.
- سونوگرافی شکمی : سونوگرافی شکمی معمولاً کمی دیرتر از سونوگرافی واژینال حدود ۶ تا ۷ هفته پس از LMP کیسه بارداری را نشان می دهد.
مزایای سونوگرافی در تشخیص بارداری :
- تشخیص قطعی بارداری : سونوگرافی با مشاهده کیسه بارداری ضربان قلب جنین و خود جنین بارداری را به طور قطعی تایید می کند.
- تعیین سن بارداری : سونوگرافی در سه ماهه اول بارداری دقیق ترین روش برای تعیین سن بارداری بر اساس اندازه جنین است.
- تشخیص بارداری خارج رحمی : سونوگرافی می تواند بارداری خارج رحمی (بارداری که در خارج از رحم معمولاً در لوله های فالوپ رخ می دهد) را تشخیص دهد که یک وضعیت اورژانسی پزشکی است.
- بررسی سلامت جنین و رحم : سونوگرافی در طول بارداری برای بررسی سلامت جنین رشد جنین موقعیت جفت میزان مایع آمنیوتیک و سلامت رحم استفاده می شود.
روش های درمانی (دارویی پزشکی و بالینی) برای تاخیر پریود غیر بارداری
در صورتی که تاخیر در پریود ناشی از بارداری نباشد روش های درمانی به علت زمینه ای تاخیر بستگی دارد. تشخیص علت تاخیر پریود و تعیین روش درمانی مناسب نیازمند مراجعه به پزشک متخصص زنان و انجام معاینات و آزمایش های لازم است.
برخی از روش های درمانی احتمالی عبارتند از :
- تغییر سبک زندگی : در مواردی که تاخیر پریود ناشی از استرس تغییرات وزن یا ورزش سنگین باشد تغییر سبک زندگی می تواند کمک کننده باشد. کاهش استرس حفظ وزن سالم تعدیل فعالیت های ورزشی و داشتن خواب کافی می تواند به تنظیم چرخه قاعدگی کمک کند.
- دارو درمانی : در صورتی که تاخیر پریود ناشی از اختلالات هورمونی (مانند PCOS یا کم کاری تیروئید) باشد پزشک ممکن است داروهای هورمونی یا داروهای تنظیم کننده هورمون تجویز کند. در برخی موارد برای القای پریود ممکن است از داروهای پروژسترونی استفاده شود.
- درمان بیماری های زمینه ای : در صورتی که تاخیر پریود ناشی از بیماری های مزمن باشد درمان بیماری زمینه ای ضروری است. کنترل دیابت درمان بیماری تیروئید و مدیریت سایر بیماری های مزمن می تواند به تنظیم چرخه قاعدگی کمک کند.
- مشاوره روان درمانی : در صورتی که تاخیر پریود ناشی از استرس و اضطراب شدید باشد مشاوره روان درمانی و استفاده از تکنیک های مدیریت استرس می تواند موثر باشد.
درمان های خانگی و توصیه های سبک زندگی (برای تاخیر پریود غیر بارداری) :
اگرچه درمان های خانگی نمی توانند جایگزین درمان های پزشکی شوند اما برخی توصیه های سبک زندگی می توانند به بهبود سلامت عمومی و تنظیم چرخه قاعدگی کمک کنند (به ویژه در مواردی که تاخیر پریود ناشی از عوامل غیر جدی مانند استرس خفیف یا تغییرات جزئی وزن باشد) :
- مدیریت استرس : تمرین تکنیک های آرام سازی مانند یوگا مدیتیشن تنفس عمیق و گذراندن وقت در طبیعت می تواند به کاهش استرس و بهبود تعادل هورمونی کمک کند.
- تغذیه سالم و متعادل : داشتن رژیم غذایی سالم و متعادل غنی از میوه ها سبزیجات غلات کامل و پروتئین های کم چرب و محدود کردن مصرف غذاهای فرآوری شده قندهای تصفیه شده و چربی های ناسالم برای سلامت هورمونی و تنظیم چرخه قاعدگی مفید است.
- حفظ وزن سالم : حفظ وزن سالم و جلوگیری از تغییرات شدید وزن چه افزایش وزن ناگهانی و چه کاهش وزن شدید برای تنظیم هورمون ها و چرخه قاعدگی مهم است.
- ورزش منظم و متعادل : ورزش منظم و متعادل (نه ورزش های سنگین و شدید) می تواند به بهبود سلامت عمومی و تنظیم چرخه قاعدگی کمک کند.
- خواب کافی : داشتن خواب کافی و با کیفیت (۷ تا ۸ ساعت در شب) برای تنظیم هورمون ها و سلامت کلی بدن ضروری است.
- دمنوش های گیاهی : برخی دمنوش های گیاهی مانند دمنوش رازیانه دمنوش بابونه و دمنوش زنجبیل ممکن است به تنظیم چرخه قاعدگی و کاهش علائم PMS کمک کنند. با این حال قبل از مصرف هرگونه دمنوش گیاهی به ویژه در صورت بارداری یا وجود بیماری های زمینه ای با پزشک خود مشورت کنید.
توجه : در صورت تاخیر در پریود به ویژه اگر احتمال بارداری وجود دارد یا تاخیر پریود مکرر و طولانی است مراجعه به پزشک متخصص زنان ضروری است. خوددرمانی و استفاده از روش های خانگی بدون مشورت پزشک ممکن است خطرناک باشد و تشخیص و درمان علت اصلی تاخیر پریود را به تاخیر بیندازد.
روش های پیشگیری از بارداری ناخواسته و اقدامات لازم
پیشگیری از بارداری ناخواسته از اهمیت بالایی برخوردار است. روش های مختلفی برای پیشگیری از بارداری وجود دارد که هر کدام مزایا و معایب خاص خود را دارند. انتخاب روش مناسب پیشگیری از بارداری بستگی به شرایط فردی سبک زندگی و ترجیحات زوجین دارد.
برخی از روش های رایج پیشگیری از بارداری عبارتند از :
- روش های هورمونی : قرص های ضد بارداری آمپول های ضد بارداری حلقه واژینال برچسب پوستی ضد بارداری و دستگاه های داخل رحمی هورمونی (IUS) از جمله روش های هورمونی پیشگیری از بارداری هستند. این روش ها با جلوگیری از تخمک گذاری و تغییر مخاط دهانه رحم از بارداری جلوگیری می کنند.
- روش های غیر هورمونی : کاندوم مردانه و زنانه دیافراگم کلاهک دهانه رحم اسفنج ضد بارداری و دستگاه داخل رحمی مسی (IUD) از جمله روش های غیر هورمونی پیشگیری از بارداری هستند. کاندوم علاوه بر پیشگیری از بارداری از انتقال بیماری های مقاربتی نیز جلوگیری می کند.
- روش های دائمی : بستن لوله های رحم (TL) در زنان و وازکتومی در مردان روش های دائمی پیشگیری از بارداری هستند که برای افرادی که دیگر قصد فرزندآوری ندارند مناسب هستند.
- روش های اورژانسی : قرص های اورژانسی ضد بارداری (قرص صبح روز بعد) روشی برای پیشگیری از بارداری پس از رابطه جنسی محافظت نشده یا در صورت شکست روش پیشگیری (مانند پاره شدن کاندوم) هستند. این قرص ها باید هرچه زودتر پس از رابطه جنسی مصرف شوند (ترجیحاً در ۷۲ ساعت اول).
اقدامات لازم در صورت تاخیر پریود و احتمال بارداری :
- انجام تست بارداری خانگی (بی بی چک) : در صورت تاخیر پریود بیش از یک هفته انجام تست بارداری خانگی اولین قدم است.
- مراجعه به پزشک : در صورت مثبت شدن بی بی چک یا در صورت منفی شدن بی بی چک با وجود شک به بارداری مراجعه به پزشک متخصص زنان برای تایید بارداری و انجام آزمایش های تکمیلی (مانند آزمایش خون بارداری و سونوگرافی) ضروری است.
- شروع مراقبت های دوران بارداری : در صورت تایید بارداری شروع مراقبت های دوران بارداری تحت نظر پزشک از جمله مصرف مکمل های دوران بارداری (مانند اسید فولیک) انجام آزمایش های غربالگری و رعایت توصیه های سبک زندگی سالم برای حفظ سلامت مادر و جنین بسیار مهم است.
- بررسی علل تاخیر پریود غیر بارداری : در صورت منفی شدن تست بارداری و ادامه تاخیر پریود مراجعه به پزشک برای بررسی علل دیگر تاخیر پریود و دریافت درمان مناسب ضروری است.
نتیجه گیری علمی و کاربردی
تاخیر چند روزه در پریود می تواند یکی از نشانه های اولیه بارداری باشد اما به تنهایی نمی تواند به طور قطعی دال بر بارداری باشد. عوامل متعددی غیر از بارداری نیز می توانند باعث تاخیر در پریود شوند. برای تشخیص قطعی بارداری استفاده از روش های علمی و پزشکی مانند تست های خانگی بارداری (بی بی چک) آزمایش خون بارداری و سونوگرافی توصیه می شود.
در صورت تاخیر در پریود به ویژه اگر احتمال بارداری وجود دارد یا تاخیر پریود مکرر و طولانی است مراجعه به پزشک متخصص زنان ضروری است. پزشک با بررسی سابقه پزشکی انجام معاینات و آزمایش های لازم علت تاخیر پریود را تشخیص داده و درمان مناسب را تجویز خواهد کرد.
اطلاعات ارائه شده در این مقاله صرفاً جنبه اطلاع رسانی عمومی دارد و نباید به عنوان جایگزینی برای نظر و توصیه متخصص پزشکی تلقی شود. در صورت داشتن هرگونه سوال یا نگرانی در مورد تاخیر پریود یا بارداری حتماً با پزشک متخصص زنان مشورت کنید.
پرسش و پاسخ (سوالات متداول کاربران)
۱. اگر بی بی چک منفی شد آیا حتماً باردار نیستم؟
خیر نتیجه منفی بی بی چک به معنای قطع بارداری نیست. ممکن است نتیجه منفی کاذب رخ داده باشد به خصوص اگر تست زودهنگام انجام شده باشد یا به درستی استفاده نشده باشد. در صورت تاخیر پریود و شک به بارداری توصیه می شود چند روز بعد مجدداً تست تکرار شود یا برای انجام آزمایش خون بارداری به پزشک مراجعه شود زیرا آزمایش خون دقیق تر است.
۲. آیا استرس می تواند باعث تاخیر پریود شود؟
بله استرس و اضطراب یکی از علل شایع تاخیر در پریود هستند. استرس می تواند بر محور هیپوتالاموس-هیپوفیز-تخمدان تاثیر گذاشته و باعث اختلال در ترشح هورمون های جنسی و در نتیجه تاخیر در پریود شود. مدیریت استرس از طریق روش های آرام سازی و تغییر سبک زندگی می تواند به تنظیم چرخه قاعدگی کمک کند.
۳. چه زمانی باید برای تاخیر پریود به پزشک مراجعه کنم؟
در موارد زیر توصیه می شود برای تاخیر پریود به پزشک مراجعه کنید :
- تاخیر پریود بیش از یک هفته باشد.
- تست بارداری خانگی مثبت باشد.
- تست بارداری خانگی منفی باشد اما همچنان شک به بارداری وجود داشته باشد.
- تاخیر پریود مکرر و طولانی باشد.
- تاخیر پریود با علائم غیر معمول مانند درد شدید شکم خونریزی غیر طبیعی تب یا سرگیجه همراه باشد.
- در صورت نگرانی در مورد تاخیر پریود و علت آن.
مراجعه به پزشک به تشخیص علت تاخیر پریود و دریافت درمان مناسب کمک خواهد کرد.
برگرفته از: شرکت نیکان فارمد مهر