کفاره سقط جنین دو ماهه

سقط جنین دو ماهه، از نظر فقه اسلامی، مسئولیت های شرعی خاصی را به دنبال دارد که شامل پرداخت دیه و در برخی موارد خاص، کفاره می شود. تعیین دقیق این احکام نیازمند بررسی فتاوای مراجع عظام تقلید است تا ابهامات پیرامون تفاوت دیه و کفاره، شرایط وجوب هر یک، و میزان آنها برطرف گردد.

یکی از موضوعات حساس و پیچیده در فقه اسلامی که ابهامات و پرسش های فراوانی را به دنبال دارد، مسئله سقط جنین و پیامدهای شرعی آن است. در مراحل اولیه بارداری، به ویژه تا دو ماهگی، جنین در حال گذراندن مراحلی است که از نظر فقهی دارای احکام متفاوتی نسبت به مراحل بعدی است. درک صحیح این احکام، به خصوص در زمینه کفاره سقط جنین دو ماهه و دیه مرتبط با آن، برای افرادی که با این شرایط مواجه هستند یا به دنبال راهنمایی شرعی می باشند، از اهمیت بسزایی برخوردار است. این مقاله به بررسی جامع فقهی این موضوع، با تمرکز بر دیدگاه های مراجع عظام تقلید شیعه می پردازد.

مراحل رشد جنین در فقه و پزشکی (تا دو ماهگی)

روند تکوین جنین از لحظه لقاح تا تولد، از دیدگاه های مختلف علمی و فقهی مورد مطالعه قرار گرفته است. شناخت این مراحل، به ویژه در دو ماه اول بارداری، برای درک احکام شرعی سقط جنین ضروری است. از منظر پزشکی، لقاح منجر به تشکیل زیگوت می شود که تقسیمات سلولی را آغاز کرده و به تدریج به بلاستوسیست تبدیل شده و در دیواره رحم لانه گزینی می کند.

وضعیت جنین در ماه اول و دوم: نطفه، علقه، مضغه

فقه اسلامی، مراحل رشد جنین را با اصطلاحات خاصی توصیف می کند که عمدتاً برگرفته از آیات قرآن و روایات اهل بیت (ع) است:

• نطفه: این مرحله از لحظه انعقاد نطفه (لقاح) آغاز می شود و حدود ۴۰ روز به طول می انجامد. در این دوره، جنین صرفاً مجموعه ای از سلول های در حال تقسیم است که هنوز شکل و شمایل مشخصی به خود نگرفته است. از دیدگاه فقهی، حتی در این مرحله نیز جنین دارای حرمت بوده و سقط آن بدون دلیل شرعی جایز نیست.
• علقه: پس از پایان مرحله نطفه، جنین وارد مرحله علقه می شود که از حدود ۴۰ روزگی تا ۸۰ روزگی ادامه دارد. در این دوره، جنین شبیه به لخته خون بسته شده یا آویزنده است و تغییرات ساختاری بیشتری را تجربه می کند. اندام های اولیه شروع به شکل گیری می کنند، اما هنوز کاملاً متمایز نیستند.
• مضغه: این مرحله بعد از علقه و قبل از دمیده شدن روح است و تا حدود ۱۲۰ روزگی ادامه می یابد. در این دوره، جنین شبیه به قطعه گوشت جویده شده توصیف می شود که برخی از استخوان ها و بافت های اولیه در آن نمایان می گردد. جنین دو ماهه در اواخر مرحله علقه یا اوایل مرحله مضغه قرار می گیرد.

مفهوم ولوج روح و زمان آن

یکی از مفاهیم کلیدی در تعیین احکام سقط جنین، ولوج روح یا دمیده شدن روح در جنین است. این واقعه از منظر فقهی، نقطه عطفی در تکوین جنین محسوب می شود و پس از آن، حکم سقط جنین به مراتب شدیدتر و نزدیک به قتل نفس خواهد بود.

بنابر مشهور فتاوای مراجع، ولوج روح معمولاً پس از گذشت چهار ماه کامل (حدود ۱۲۰ روز) از بارداری اتفاق می افتد. قبل از این زمان، اگرچه جنین دارای حرمت است و سقط آن حرام محسوب می شود (مگر در موارد استثنایی و با مجوز شرعی)، اما احکام مربوط به کفاره و دیه آن متفاوت از پس از ولوج روح است. بنابراین، جنین دو ماهه قطعاً قبل از مرحله ولوج روح قرار دارد.

تبیین مفاهیم کلیدی فقهی: دیه و کفاره

در بحث کفاره سقط جنین دو ماهه، درک صحیح دو مفهوم کلیدی دیه و کفاره از اهمیت بنیادین برخوردار است. این دو مفهوم، اگرچه هر دو دربرگیرنده جبران و ادای حقوق هستند، اما از نظر ماهیت، هدف و مخاطب کاملاً متفاوتند.

دیه (خون بها): حق الناس

دیه، که در اصطلاح فقهی به خون بها یا غرامت مالی نیز شناخته می شود، مبلغی است که بابت جبران خسارت جانی یا عضو، به مجنی علیه (قربانی) یا اولیای دم او پرداخت می شود. ماهیت دیه حق الناس است؛ یعنی حقی است که به یک انسان (یا به خانواده او) تعلق می گیرد و جنبه مالی دارد. در مورد سقط جنین، دیه بابت سلب حیات از جنین، حتی در مراحل اولیه، واجب می شود.

مهمترین ویژگی های دیه:

• ماهیت مالی: دیه یک جبران مالی است که به صورت وجه نقد یا معادل آن (مانند طلا یا نقره) پرداخت می شود.
• حق الناس: این حق به ورثه جنین تعلق می گیرد و آنها می توانند آن را مطالبه کرده یا حتی ببخشند.
• وجوب حتی در سقط های جایز: حتی در مواردی که سقط جنین از نظر شرعی جایز شمرده می شود (مانند خطر جانی برای مادر)، پرداخت دیه ساقط نمی شود مگر اینکه ورثه (پدر و مادر) با رضایت کامل آن را ببخشند. این نشان دهنده اهمیت حفظ حیات جنین از دیدگاه شرع است.

کفاره (کفاره گناه): حق الله

کفاره، از ریشه کفر به معنای پوشاندن، به اعمال عبادی خاصی گفته می شود که برای جبران گناه و خطای شرعی انجام می گیرد. هدف اصلی کفاره، جبران تقصیر در برابر خداوند و طلب آمرزش است؛ لذا ماهیت آن حق الله می باشد. کفاره، برخلاف دیه، جنبه مالی صرف ندارد و بیشتر یک عمل عبادی است که برای تطهیر روح و بازگشت به مسیر اطاعت الهی انجام می شود.

مهمترین ویژگی های کفاره:

• ماهیت عبادی: کفاره شامل اعمالی مانند روزه گرفتن، اطعام فقرا یا آزاد کردن بنده (در گذشته) است.
• حق الله: این عمل برای جبران گناه در درگاه الهی انجام می شود و مستقیماً به انسان ها تعلق ندارد.
• وجوب در موارد خاص: کفاره برای برخی گناهان عمدی واجب می شود. در مورد سقط جنین، وجوب کفاره بسته به نوع سقط (عمدی یا خطایی) و مرحله رشد جنین، از دیدگاه مراجع مختلف، متفاوت است.

تفاوت اصلی دیه و کفاره

تفاوت اساسی بین دیه و کفاره در جدول زیر خلاصه شده است:

ویژگی	دیه (خون بها)	کفاره (کفاره گناه)
ماهیت	جبران مالی، حق الناس	عمل عبادی، حق الله
هدف	جبران خسارت جانی یا عضو	آمرزش گناه، تطهیر روح
ضامن/مجری	مباشر سقط یا عاقله	فرد گناهکار
مخاطب	ورثه جنین	خداوند
قابلیت عفو	قابل عفو توسط ورثه	قابل عفو نیست (باید انجام شود)

همانطور که مشاهده می شود، دیه جبرانی است که به انسان ها تعلق دارد و حق الناس است، در حالی که کفاره عملی است برای جبران گناه در پیشگاه خداوند و حق الله محسوب می شود. در مورد کفاره سقط جنین دو ماهه، این تمایز اهمیت زیادی دارد، زیرا بسیاری از مراجع، کفاره را برای سقط در این مرحله واجب نمی دانند، اما دیه را همواره واجب می شمارند.

فتوای مراجع عظام تقلید درباره کفاره سقط جنین دو ماهه (قبل از ولوج روح)

موضوع کفاره سقط جنین دو ماهه، به ویژه قبل از دمیده شدن روح، یکی از مسائل فقهی است که مراجع عظام تقلید در مورد آن فتاوای مشخصی دارند. اگرچه سقط جنین در هر مرحله ای (پس از انعقاد نطفه) بدون مجوز شرعی حرام است، اما احکام مربوط به کفاره و دیه آن بسته به مرحله رشد جنین و دیدگاه مراجع متفاوت است. در ادامه، فتوای سه تن از مراجع بزرگ شیعه را بررسی می کنیم.

حضرت آیت الله خامنه ای (مدظله العالی)

از دیدگاه آیت الله خامنه ای، سقط جنین قبل از ولوج روح (یعنی قبل از چهار ماهگی) حرام است، مگر در موارد اضطرار و مشقت شدید برای مادر. ایشان تأکید دارند که حتی در صورت تشخیص ناقص الخلقه بودن جنین، این امر به تنهایی مجوّز سقط محسوب نمی شود، مگر اینکه نگهداری و بزرگ کردن طفل معلول و عقب مانده برای والدین دارای زحمت و مشقت بیش از متعارف باشد و در عسر و حرج واقع شوند.

درباره کفاره سقط جنین دو ماهه، فتوای ایشان صریح است:

سقط عمدی جنین قبل از ولوج روح کفاره ندارد، اما دیه آن واجب است.

ایشان در پاسخ به استفتائی درباره سقط عمدی در هفته دهم (حدود دو و نیم ماهگی) می فرمایند: سقط جنین بر شما حرام بوده است که مرتکب شدید ولی کفاره ندارد لیکن دیه شرعی جنین را ضامن هستید، و باید دیه را به وارث شرعی او بپردازید و خودتان از این دیه ارث نمی برید. این فتوا نشان می دهد که ایشان در این مرحله، فقط پرداخت دیه را لازم می دانند و کفاره را واجب نمی شمارند.

مواردی که سقط جنین از دیدگاه ایشان جایز است (البته با وجوب دیه):

• خطر جانی مادر: اگر ادامه بارداری برای حیات مادر خطرناک باشد.
• مشقت شدیده: اگر استمرار حاملگی موجب مشقت شدید و غیر قابل تحمل برای مادر شود.

با این حال، سقط جنین به دلیل مشکلات اقتصادی یا آبروریزی از نظر ایشان جایز نیست.

حضرت آیت الله سیستانی (مدظله العالی)

حضرت آیت الله سیستانی نیز سقط جنین را پس از انعقاد نطفه به هیچ وجه جایز نمی دانند، مگر در شرایط خاص. دیدگاه ایشان در مورد حکم کلی سقط جنین قبل از ولوج روح مشابه آیت الله خامنه ای است: حرام بودن، مگر در صورت ترس مادر بر جان خود یا حرج و مشقت غیر قابل تحمل و طاقت فرسا که خلاصی از آن جز با سقط ممکن نباشد.

در خصوص کفاره سقط جنین دو ماهه، فتوای ایشان نیز بر عدم وجوب کفاره برای سقط قبل از ولوج روح دلالت دارد، اما پرداخت دیه را واجب می دانند. ایشان نیز سقط صرفاً به دلیل ناقص الخلقه بودن جنین را مجوّز نمی دانند، مگر اینکه بقای آن در شکم مادر برای او موجب ضرر یا حرج فوق تحمل باشد و روح در او دمیده نشده باشد.

در پاسخ به استفتائی درباره جنین ۲۲ تا ۴۸ روزه که توسط پدر و مادر سقط شده، می فرمایند: دیه بر مباشر اسقاط واجب است پس اگر با خوردن قرص بوده بر مادر واجب است و باید به پدر بدهد و پدر می تواند ببخشد واگر به وسیله پزشک بوده بر او دیه واجب است (هرچند که قتل به درخواست پدر و مادر بوده) و باید به پدر ومادر دیه را بدهد و می توانند ببخشند و مقدار آن ۱۰۵ مثقال نقره می باشد. در این فتوا نیز تنها به وجوب دیه اشاره شده و سخنی از کفاره به میان نیامده است.

حضرت آیت الله مکارم شیرازی (مدظله العالی)

دیدگاه آیت الله مکارم شیرازی در مورد کفاره سقط جنین دو ماهه کمی متفاوت و با احتیاط مستحب همراه است. ایشان نیز سقط جنین را به طور کلی حرام می دانند، مگر در موارد استثنایی و اضطراری. مهمترین نکته در فتوای ایشان این است که:

سقط به طور کلی کفاره ندارد، هر چند احتیاط مستحب پرداختن کفاره قتل خطا در این مورد است. که عبارتست از آزاد کردن بنده و اگر این ممکن نبود شصت روز روزه گرفتن و اگر این ممکن نبود شصت فقیر را سیر کند.

این بدان معناست که ایشان وجوب کفاره را مطرح نمی کنند، بلکه احتیاط مستحب در پرداخت کفاره قتل خطا را بیان می فرمایند. این احتیاط مستحب، به معنای آن است که اگر فردی کفاره را پرداخت نکند، گناهکار نیست، اما با پرداخت آن ثواب بیشتری برده و به وظیفه شرعی خود از باب احتیاط عمل کرده است.

ایشان همچنین در فتوای دیگری تصریح می کنند که: عمومات قتل عمد شامل سقط جنین نمی شود همانطور که قصاص در آن نیست. این نکته بسیار مهم است، زیرا نشان می دهد که سقط جنین، حتی اگر عمدی باشد، از نظر احکام کفاره و قصاص با قتل یک انسان کامل متفاوت است و مشمول کفاره قتل عمد نمی شود.

مواردی که سقط جنین از دیدگاه ایشان جایز است (با وجوب دیه):

• خطر جانی مادر: اگر ادامه بارداری موجب به خطر افتادن جان مادر شود.
• حرج شدید: اگر بقای جنین در شکم مادر برای او موجب ضرر و یا حرج فوق تحمل باشد.

به طور خلاصه، در مورد کفاره سقط جنین دو ماهه (قبل از ولوج روح)، اکثر مراجع (آیت الله خامنه ای و آیت الله سیستانی) وجوب کفاره را نفی کرده و تنها پرداخت دیه را واجب می دانند. آیت الله مکارم شیرازی نیز حکم به عدم وجوب کفاره می دهند، اما احتیاط مستحب در پرداخت کفاره قتل خطا را توصیه می کنند.

دیه سقط جنین دو ماهه (جنین در مرحله علقه یا مضغه)

همانطور که پیشتر گفته شد، فارغ از مسئله کفاره سقط جنین دو ماهه، پرداخت دیه برای سقط جنین در هر مرحله ای، حتی قبل از ولوج روح و بدون شکل گیری کامل اعضا، واجب است. این حکم نشان دهنده ارزش و حرمتی است که اسلام برای حیات جنینی قائل است. میزان دیه بسته به مرحله رشد جنین متفاوت است و هرچه جنین مراحل تکوین بیشتری را طی کرده باشد، دیه آن نیز بیشتر می شود.

میزان دیه جنین دو ماهه

جنین دو ماهه معمولاً در مراحل اولیه تکوین قرار دارد، یعنی در مرحله علقه (حدود ۴۰ روزگی تا ۸۰ روزگی) یا اوایل مرحله مضغه (بعد از علقه و قبل از استخوان بندی). میزان دیه برای هر یک از این مراحل به شرح زیر است:

• برای جنین در مرحله علقه (معمولاً تا ۴۰ روزگی): دیه آن ۳۰ مثقال طلا (یا ۱۰۵ مثقال نقره در برخی فتاوا) است. این میزان در فتوای آیت الله خامنه ای به صورت سی مثقال [بازاری] طلا ذکر شده است.
• برای جنین در مرحله مضغه (بعد از علقه و قبل از استخوان): دیه آن ۴۰ مثقال طلا است.

مبلغ دقیق دیه طلا و نقره باید بر اساس قیمت روز بازار محاسبه شود. این مبلغ متغیر است و هر سال توسط قوه قضائیه نیز اعلام می گردد، اما مبنای فقهی آن بر اساس وزن طلا یا نقره مشخص شده است.

ضامن پرداخت دیه

مسئول پرداخت دیه جنین (ضامن)، کسی است که به طور مباشرت در سقط جنین نقش داشته است. این شخص ممکن است:

• مادر: اگر مادر با خوردن دارو یا انجام عملی، مستقیماً باعث سقط جنین شود.
• پزشک یا ماما: اگر پزشک یا ماما با انجام عمل جراحی، تجویز دارو یا هر اقدام دیگری، مباشر سقط باشد.
• فرد کمک کننده: هر شخصی که به هر نحو در وقوع سقط جنین همکاری مستقیم داشته باشد، ممکن است در پرداخت دیه شریک باشد.

حتی اگر سقط به درخواست و رضایت پدر و مادر انجام شده باشد، باز هم دیه بر عهده مباشر سقط است. البته، در برخی موارد، پدر یا مادر نیز می توانند به عنوان مباشر یا مسبب، ضامن شناخته شوند.

دریافت کننده دیه

دیه سقط جنین به ورثه جنین پرداخت می شود. از آنجا که جنین فاقد شخصیت حقوقی برای ارث بردن از دیگران است، ورثه او کسانی هستند که در صورت تولد و حیات او، از او ارث می بردند. این افراد معمولاً پدر و مادر جنین هستند.
در صورتی که مباشر سقط خود یکی از ورثه باشد (مثلاً مادر جنین را سقط کرده باشد)، آن فرد از دیه جنین سهم نمی برد و سهم او به سایر ورثه تعلق می گیرد. به عنوان مثال، اگر مادر جنین را سقط کند، دیه به پدر جنین پرداخت می شود.

امکان عفو و بخشش دیه

از آنجا که دیه ماهیت حق الناس دارد، ورثه جنین می توانند دیه را ببخشند. این به معنای آن است که اگر پدر و مادر (به عنوان ورثه اصلی جنین) رضایت دهند و از حق خود بگذرند، پرداخت دیه ساقط می شود. رضایت و عفو باید با اختیار و بدون هیچ گونه اکراهی صورت گیرد.

باید توجه داشت که حتی با عفو دیه توسط ورثه، اگر سقط جنین حرام بوده باشد، گناه شرعی آن (قتل نفس یا مشابه آن) همچنان به قوت خود باقی است و فرد مرتکب باید توبه و استغفار کند تا مورد آمرزش الهی قرار گیرد. عفو دیه صرفاً جنبه مالی را ساقط می کند و به گناه شرعی کاری ندارد.

سایر ابهامات مرتبط و نکات تکمیلی

در کنار مباحث اصلی مربوط به کفاره سقط جنین دو ماهه و دیه آن، پرسش ها و ابهامات دیگری نیز ممکن است در ذهن افراد شکل بگیرد. این بخش به پاسخگویی به برخی از این موارد می پردازد تا راهنمایی جامع تری ارائه شود.

آیا سقط جنین ناخواسته نیز کفاره و دیه دارد؟

سقط جنین ناخواسته، مانند سقطی که بر اثر حادثه، بیماری، یا نقص ژنتیکی رخ می دهد و مباشرتی در آن نیست، کفاره ندارد. زیرا کفاره برای جبران گناه عمدی است و در سقط ناخواسته، قصد گناه وجود ندارد. با این حال، مسئله دیه در سقط ناخواسته متفاوت است. اگرچه دیه عمدتاً برای سقط عمدی واجب است، اما در برخی شرایط و از دیدگاه برخی مراجع، حتی در سقط های غیرعمدی نیز ممکن است دیه واجب شود، خصوصاً اگر کوتاهی یا سهل انگاری از سوی فردی (مانند مادر، پزشک یا هر شخص دیگری) در حفظ جنین صورت گرفته باشد. در چنین مواردی، دیه بر عهده کسی است که تقصیر کرده است.

نقش اصرار همسر یا فشار خانواده در سقط جنین بر حکم شرعی مادر

اگر سقط جنین بر اثر اصرار همسر یا فشار خانواده صورت گیرد، حکم شرعی آن برای مادر تغییر نمی کند. سقط جنین بدون مجوز شرعی، حتی با اصرار دیگران، حرام است و مادر مرتکب گناه شده است. همچنین، دیه جنین بر عهده کسی است که مباشرت در سقط داشته است (معمولاً مادر). اما کسانی که مادر را وادار به سقط کرده اند نیز در گناه شریک هستند و مسئولیت اخروی خواهند داشت.

حکم شرعی سقط جنین به دلیل مشکلات اقتصادی یا آبروریزی

از دیدگاه همه مراجع عظام تقلید، سقط جنین به دلیل مشکلات اقتصادی، آبروریزی، یا ترس از تأمین هزینه های فرزند، به هیچ وجه مجوّز شرعی محسوب نمی شود و حرام است. اسلام بر توکل بر خداوند و رزق و روزی او تأکید دارد و صرف مشکلات مادی را دلیل بر سلب حیات از جنین نمی داند. این حکم نشان دهنده اهمیت بالای حفظ جان انسان، حتی در مرحله جنینی است.

وظیفه پزشک در اطلاع رسانی از نقص جنین و مسئولیت در صورت سقط توسط والدین

وظیفه پزشک در قبال اطلاع رسانی در مورد نقص جنین، در فتاوای مراجع بررسی شده است. اغلب مراجع می فرمایند که اطلاع دادن از نقص جنین فی نفسه واجب نیست، مگر اینکه قانونی در این زمینه وجود داشته باشد، یا هدف مراجعه به طبیب و پرداخت هزینه، اطلاع از وضعیت جنین باشد. در صورتی که پزشک بداند والدین پس از اطلاع، اقدام به سقط جنین حرام خواهند کرد، وظیفه امر به معروف و نهی از منکر بر او ثابت می شود، اما خود پزشک به دلیل اطلاع رسانی مسئول سقط جنین نیست، بلکه والدین مسئول اقدام خلاف شرع خود هستند.

تکلیف جنین سقط شده از نظر غسل و دفن

تکلیف جنین سقط شده از نظر غسل و دفن، بسته به مرحله رشد آن متفاوت است:

• اگر جنین قبل از ولوج روح (مانند جنین دو ماهه) سقط شود و هنوز شکل انسانی کامل به خود نگرفته باشد (مثلاً به صورت نطفه، علقه یا مضغه باشد)، غسل، کفن و دفن آن واجب نیست. می توان آن را در پارچه ای پیچیده و در جایی مناسب دفن کرد.
• اگر جنین بعد از ولوج روح سقط شود و شکل انسانی کامل داشته باشد (حتی اگر مرده به دنیا آید)، غسل، کفن و دفن آن واجب است، درست مانند یک مسلمان متوفی.

احکام سقط جنین به دلیل مشکلات سلامتی مادر

در مواردی که ادامه بارداری برای جان مادر خطرناک باشد یا موجب حرج و مشقت شدید غیرقابل تحمل شود، سقط جنین قبل از ولوج روح (یعنی تا حدود چهار ماهگی) از نظر اکثر مراجع جایز شمرده شده است. این جواز مشروط به تشخیص پزشک متخصص و مورد اطمینان است. اما بعد از دمیدن روح، سقط جنین حتی با خطر جانی برای مادر نیز به احتیاط واجب جایز نیست، مگر در مواردی که حیات هر دو (مادر و جنین) در خطر باشد و تنها راه نجات مادر، سقط جنین باشد و نجات جنین به هیچ وجه ممکن نباشد.

نتیجه گیری و توصیه های نهایی

مسئله کفاره سقط جنین دو ماهه و احکام مرتبط با آن، یکی از موضوعات مهم و حساس فقهی است که نیازمند دقت و شناخت عمیق از دیدگاه مراجع عظام تقلید است. سقط جنین، از لحظه انعقاد نطفه، بدون وجود مجوز شرعی، به طور کلی حرام است و مسئولیت های شرعی خاصی را به دنبال دارد.

از بررسی فتاوای حضرت آیت الله خامنه ای، حضرت آیت الله سیستانی و حضرت آیت الله مکارم شیرازی در خصوص کفاره سقط جنین دو ماهه (یعنی قبل از ولوج روح) می توان نکات کلیدی زیر را استنباط کرد:

• وجوب دیه: پرداخت دیه برای سقط جنین در مرحله دو ماهگی، از دیدگاه همه مراجع، واجب است. این دیه ماهیت حق الناس دارد و به ورثه جنین (معمولاً پدر و مادر) پرداخت می شود. ورثه می توانند دیه را ببخشند. میزان دیه برای جنین در مرحله علقه ۳۰ مثقال طلا و برای جنین در مرحله مضغه ۴۰ مثقال طلا است که باید بر اساس قیمت روز محاسبه و پرداخت شود.
• عدم وجوب کفاره: در مورد کفاره سقط جنین دو ماهه، اکثر مراجع (آیت الله خامنه ای و آیت الله سیستانی) معتقدند که کفاره ای برای سقط جنین قبل از ولوج روح واجب نیست. آیت الله مکارم شیرازی نیز حکم به عدم وجوب کفاره می دهند، اما احتیاط مستحب در پرداخت کفاره قتل خطا را توصیه می کنند که شامل آزاد کردن بنده، یا شصت روز روزه گرفتن، یا سیر کردن شصت فقیر است. این احتیاط مستحب نشان دهنده اهمیت موضوع، حتی در غیاب وجوب شرعی است.

با وجود تفاوت در وجوب یا عدم وجوب کفاره، حرمت شرعی سقط جنین (مگر در موارد بسیار محدود و اضطراری) مورد تأکید همه مراجع است. حتی در مواردی که سقط جنین جایز شمرده می شود (مانند خطر جانی برای مادر یا حرج شدید)، پرداخت دیه ساقط نمی شود، مگر با عفو ورثه. توبه و استغفار از گناه سقط جنین عمدی، وظیفه ای اخلاقی و شرعی است که باید به درگاه الهی انجام شود.

در نهایت، اکیداً توصیه می شود که افراد در مواجهه با این مسائل، از اقدام خودسرانه پرهیز کرده و پیش از هر عملی، با مرجع تقلید خود یا دفتر ایشان مشاوره نمایند تا از حکم دقیق شرعی متناسب با شرایط خاص خود آگاه شوند. حفظ حیات، در هر مرحله ای از آن، از اصول بنیادین اسلام است و باید با جدیت و دقت فراوان به آن نگریست.