سنگ فیروزه چگونه تراش داده می شود؟

انواع تراش سنگ فیروزه

سنگ فیروزه یکی از محبوب‌ترین و زیباترین سنگ‌های جواهر است که در تولید انواع زیورآلات از جمله گردنبند، انگشتر و یا موارد دیگر مورد استفاده قرار می‌گیرد. برای استفاده از سنگ قیمتی فیروزه و برای تولید انواع زیورآلات، نیاز است که این سنگ با استفاده از ابزار مخصوص تراشکاری شود تا به شکل مطلوب ایجاد شود. معمولا تراش دادن سنگ فیروزه با انواع برش الماس متفاوت است. در راهنمای خرید انگشتر فیروزه نیاز است که با انواع تراش سنگ فیروزه آشنا شوید تا شکل مناسب و همگام با سلیقه خود را بیابید. اگر می‌خواهید که از انواع تراشکاری سنگ فیروزه اطلاعات کافی به دست بیاورید، تنها کافیست که در ادامه این مطلب با ما همراه باشید.

معرفی انواع تراش فیروزه

در ادامه معروف‌ترین و پرکاربردترین تراش‌های فیروزه را به صورت کامل بررسی خواهیم کرد.

·         تراش فیروزه به شکل مسطح

یکی از رایج‌ترین شیوه‌های تراش دادن سنگ فیروزه برای استفاده در انواع جواهر، شکل مسطح است. هنگامی که سنگ فیروزه استخراج شده نازک باشد و از ابعاد مناسبی برخوردار نباشد، معمولا آن را به صورت مسطح تراش می‌دهند. هنگام استفاده طلا با سنگ فیروزه، تراشکاری فیروزه به شکل مسطح کاربرد بسیار گسترده‌ای دارد و تراش و صیقل دادن سنگ‌های فیروزه به این شکل، زیبایی خیره کننده‌ای را به این سنگ گران‌بها می‌افزاید. لازم به ذکر است که بیشتر فیروزه عربی به شکل مسطح تراشکاری می‌شود؛ زیرا از رنگ مرغوبی برخوردار نیست. سنگ فیروزه‌ای که از رنگ مرغوبی برخوردار است، معمولا به شکل‌های دیگری تراش خورده می‌شود.

·         تراش فیروزه به شکل بیضی

در صورتی که سنگ فیروزه در دسترس از ضخامت مناسبی برخوردار باشد و ابعاد خوبی داشته باشد، به شکل بیضی تراشیده می‌شود. البته لازم به ذکر است که شکل این نوع از تراش کاملا بیضی نیست و در بخشی از فیروزه که در معرض دید است به شکل محدب‌تری تراش داده می‌شود. این امر، سبب زیبایی هر چه بیشتر سنگ فیروزه می‌شود. میزان تحدب سنگ فیروزه در این سبک از تراش، نشان دهنده میزان مرغوبیت سنگ فیروزه به کار گرفته شده است؛ زیرا هر چه رنگ و بافت سنگ فیروزه بهتر باشد، می‌توان آن را به شکل محدب‌تری تراش داد.

·         تراش پیکانی سنگ فیروزه

یکی دیگر از رایج‌ترین انواع تراش سنگ فیروزه که به ویژه در جواهرات ساخت ایران مورد استفاده قرار می‌گیرد، تراش پیکانی سنگ فیروزه است. از این نوع تراشکاری، معمولا برای تراش دادن فیروزه‌هایی استفاده می‌شود که از رنگ آبی مرغوبی برخوردار هستند. فیروزه‌های ایرانی از جمله خوشرنگ‌ترین سنگ فیروزه‌های موجود هستند و به همین دلیل بیشتر به نوع پیکانی تراش می‌خورند. در این نوع از تراش، سنگ فیروزه به شکل مخروطی تراش می‌خورد. سنگ‌های فیروزه که به شکل پیکانی تراش می‌خورند، دارای دو بخش بالا و اوج هستند که هر چه برجستگی‌های موجود بر روی سنگ فیروزه بیشتر باشد، میزان مرغوبیت تراشکاری آن بیشتر خواهد بود.

نحوه تراش دادن سنگ‌های فیروزه

سنگ‌های فیروزه، با استفاده از یک ابزار مخصوص و ویژه تراش داده می‌شوند. این ابزار، یک چرخ است که بر روی آن یک سنباده مخصوص برای تراش دادن سنگ فیروزه قرار داده شده است. لازم به ذکر است که استفاده از سنباده به تنهایی برای تراش دادن سنگ فیروزه دشوار است و ممکن است که خط و خش بسیاری بر روی سنگ ایجاد کند؛ به همین خاطر از صمغ‌های مخصوص بر روی سنباده استفاده می‌کنند تا خراشی بر روی سنگ فیروزه ایجاد نشود. سنگ فیروزه با استفاده از یک قطعه چرم در دست گرفته می‌شود و روی سنباده گذاشته می‌شود تا تراش داده شود.

تراش سنگ فیروزه (نکات تکمیلی)

از میان انواع سنگ‌ها و کانی‌های گرانبها، فقط چند سنگ و کانی محدود وجود دارند که در شکل نخستین خود و بدون تراش می‌توانند زیبایی و جذابیت خود را نشان دهند وگرنه به طور کلی همه سنگ‌ها و کانی‌های گرانبها باید تراش داده شوند تا قابلیت خود را نشان دهند. شکل و اندازهٔ طبیعی و ناخالصی‌هایی که همراه سنگ‌ها و کانی‌های گرانبها وجود دارد و چگونگی استخراج آنها ممکن است نمود واقعی و ارزش ذاتی و زیبایی طبیعی آنها را مخفی نگه دارد، به همین سبب و علت‌های بسیار دیگر نیاز است که سنگ‌ها و کانی‌های گرانبها تراش یابند و پرورده شوند.

گرایش‌های علمی، شکل طبیعی گوهر را می‌پسندند اما هنر، تراشیدهٔ آن را می‌پسندد از این رو که بر جلای آن می‌افزاید و هنر آدمی را نیز در آن دخالت می‌دهد. جوهری نیشابوری دربارهٔ اشکال نگین‌های فیروزه نوشته است: «و چون انواع ممسوحات (صاف و صیقلی یا تخت) مربّع و مدوّر و مثمّن و مسدّس و دو نوع دیگر روی در بالا: مقّبب (گنبدی، محدب) و پیکانی. پیکانی از مقبّب بلندتر و تیزتر است. در خراسان و عراق ممسوح را می‌پسندند و در هندوستان پیکانی و مقبّب».

در تنسوخ نامه ایلخانی نیز آمده است: «و پیش بعضی ممسوح بهتر است و پیش بعضی پیکانی که اندک طولانی باشد بهتر می‌دارند و گفته‌اند در عراق و شام ممسوح دوست‌تر دارند و در خراسان و ماوراءالنهر پیکانی». ابوریحان بیرونی در الجماهر توضیح می‌دهد: «اهل عراق نوع صاف و صیقل خوردهٔ فیروزه را بیشتر می‌پسندند و هندی‌ها و خراسانی‌ها گنبدی شکل و گرد (مثال می‌آورد: مانند دانه انگور) را بیشتر دوستت دارند».

در عرایس الجواهر، دربارهٔ تراش و جلای فیروزه نوشته شده: «فیروزه را با چرخ حکاکان یا سنگ آب می‌سایند و آن را با سنگ مکّی و اندکی روغن نرم کرده، سپس سنگ نیشابوری را مصول کرده و روی آن آب می‌ریزند تا از سر آن بگذرد بطوری که مادهٔ غلیظی ایجاد شود، سپس آن را روی قطعه‌ای چوب بید خشک هموار (که رویش را خراشیده اند) می‌مالند (در حد اعتدال در تری و خشکی)، سپس فیروزه را آرام آرام، روی آن می‌مالند تا جلا گیرد و براق شود».

اعتمادالسلطنه روش تراش فیروزه را اینگونه توضیح می‌دهد: «تراش فیروزه به واسطهٔ چرخی است که از سنباده و صمغ مخلوط کرده و می‌سازند. سنباده را از بدخشان و صمغ را از هندوستان می‌آورند و تراشنده با دست راست به واسطه کمان و زه، چرخ را می‌گرداند و فیروزه را با دست چپ بر روی چرخ می‌گذارد و برای آنکه انگشتش ساییده نشود قطعه چرمی یا کهنه یا چوبي به انگشت بسته، آن را محفوظ می‌دارد. تا سی چهل سال قبل، این چرخ‌ها معمول نبود.

سابقاً تمام فیروزه‌ها را روی سنگ‌هایی که در کوه‌ها پیدا می‌شد و اندکی زبر بود می‌تراشیدند و وضع تراش آن به طور ساییدن بود. حالا هم فیروزه‌های ریزه را به همان وضع می‌تراشند. فیروزه را بعد از تراشیدن جلا می‌دهند و جلا دادن به ساییدن فیروزه است بر روی سنگ مصقل و با قطعه چرمی با خاک فیروزه‌ای که از چرخ به هنگام تراش پیدا می‌شود.

شکل تراش فیروزه به اندازه و شکل اصلی دانه و قطعه بستگی دارد. در میان اشکال، دو شکل متداول و مرغوب است: پیکانی و مسطح. پیکانی مخروطی است و هر چند برجستگی آن بیشتر و اوج آن تندتر باشد مرغوب‌تر و مطلوب‌تر است. تراش پیکانی، مخصوص فیروزهٔ خوش‌رنگ است چون اگر فیروزه کم‌رنگ باشد و پیکانی تراشیده شود اوج و بالای آن به واسطهٔ نازکی قبول شعاع خارجی می‌کند و سفید می‌نماید و از قیمت آن می‌کاهد.

تراش مسطح، پهن و صاف است و فیروزه‌هایی که نازک باشند مسطح تراشیده می‌شوند و اگر کلفت‌تر باشند تقریباً بیضی تراشیده می‌شوند که روی آن حدبه دارد و هر چه حدبهٔ آن بیشتر باشد مرغوب‌تر است. فیروزهٔ عربی را اغلب مسطح می‌تراشند و قطعات بزرگ عربی اکثرا معیوب است و خوش رنگ نیست اما جواهری‌ها و حکاک‌ها معایب آنها را (مانند بهق و برص) با نقش‌هایی که روی فیروزه می‌کنند، از طلا و اکلیل پر کرده و می‌پوشانند و اگر خطی روی آن رسم کنند (مخصوصاً حروف را) و نقاط گل و بته را روی آن قرار دهند، عیب‌ها مستور می‌گردد.

سنگی در معدن ۲۵ قران فروخته شد، بعضی جاهای آن خوش‌رنگ و در بعضی نقاط آن رگ سفید و لکه سیاه و سبز داشت. یک حکاک مشهدی آیهٔ قرآنی بر آن نقش نمود و بین حروف و کلمات طوری گل و بته رسم کرد که تمام عیوب آن سنگ را ناپیدا و مستور ساخت و آن فیروزه ۶۰ تومان فروخته شد.

در ناحیهٔ معدن هیچگونه کار برای تراش فیروزه انجام نمی‌گیرد. فیروزه‌ای که از دیگر موادمعدنی جدا شده به مشهد ارسال می‌شود که در آنجا بر حسب وضع روز بازار و کیفیت کالا به مقدار کم یا زیاد به فروش می‌رسد. فیروزه‌ای که در مشهد تراش خورده باشد. غالباً ناهموار و ضمخت است و اگر فیروزه‌ای ظریف باشد قطعاً برای تراش به مسکو که گروه کثیری از ایرانیان مقیم آنجا هستند فرستاده شده است. در مسکو فیروزه‌ها را با دقت و ظرافت تراش می‌دهند و بر حسب کیفیت آن طبقه‌‌بندی می‌کنند و آنگاه برای تجار ایرانی مقیم وین می‌فرستند که در شهرهای معتبر اروپا به فروش می‌رسانند.

قطعه‌های انتخاب شده را به دهکده می‌برند و در آنجا آنها را می‌شویند، این شستشو برای نمایاندن پاکی و خلوص رنگ‌ها ضروری است. بلاخره پس از انتخاب قطعی بهترین آنها، این قطعات را به کمک یک چرخ چوبی صیقل می‌دهند و گاه نیز سعی می‌کنند با تراش آنها را به شکل بیضی تقریبا مخروطی درآورند که مطلوب‌ترین تراش برای فیروزه به شمار می‌آید، اما چون ضخامت آن را با نگاه کردن نمی‌توان تشخیص داد چون هیچ وسیله‌ای نیز وجود ندارد. بنابراین موفقیت در تراش به تصادف بستگی دارد چراکه اغلب باعث ضایع شدن سنگ‌ها می‌شود در حالی که اگر سنگ‌ها همچنان صاف باقی بمانند احتمال دارد که نسبتاً خوب به فروش برسند.

سخن پایانی

در این مقاله، شما را با انواع روش‌های تراش دادن سنگ زیبای فیروزه آشنا کردیم. روش و تکنیک تراش دادن سنگ فیروزه، خود می‌تواند نشانه‌ای از میزان مرغوبیت سنگ مرمر به کار گرفته شده در تولید جواهر باشد. کیفیت سنگ فیروزه تراش خورده، به تبحر و مهارت شخص تراشکار نیز بستگی دارد. با شناخت انواع تراش سنگ فیروزه که در این مقاله به آن‌ها اشاره شد، می‌توانید جواهرات فیروزه‌ای مرغوبی را انتخاب کرده و نسبت به خریداری آن‌ها اقدام کنید. با این وجود، معمولا جواهرات با استفاده از روش‌های گوناگون تراش دادن فیروزه ساخته می‌شوند و هر کدام از ارزش خاصی برخوردار هستند.