روش‌های سنتی نظارت محدودیت‌های زیادی دارند و توان کشف عمده تخلفات را ندارد اما با به‌کارگیری سامانه‌های هوشمند نظارتی می‌توان بسیاری از نواقص را برطرف کرد و تخلف و فساد را به موقع کشف نمود؛ در همین راستا سازمان برنامه و بودجه در قالب سامانه تشخیص صلاحیت عوامل نظام فنی اجرایی کشور و با هوشمندسازی نظارت گامی برای تحقق عدالت اجتماعی برداشته است.
به گزارش مخبران، محمد شیدایی، پژوهشگر دفتر مطالعات راهبردی رونق تولید در یادداشتی اختصاصی برای مخبران نوشت: در حال حاضر تعداد ۳۷ دستگاه نظارتی در کشور فعالیت می‌کند و نظارت در سازمانهای عالی نظارتی ازجمله دیوان محاسبات و سازمان بازرسی عمدتاً با روش‌ها و رویکردهای سنتی اجرا میشود. در رویکرد سنتی که متکی به افراد است نظارت، سرعت لازم را ندارد و نقش پیشگیرانه آن ضعیف است. درواقع بسیاری از تخلفات زمانی کشف میشود که هزینه‌های زیادی به کشور تحمیل شده و امکان جبران بخش زیادی از آنها وجود ندارد؛ اما با رویکردهای نوین نظارت ازجمله هوشمندسازی بخشی از فرایندهای نظارت و استفاده از ظرفیت‌های فناوری اطلاعات، می‌توان بخش زیادی از این نواقص را برطرف کرد و با پیشگیری و کشف به‌موقع فساد و تخلف، از هزینه‌های ناشی از آنها برای کشور کاست.
بررسی عملکرد گذشته و تبیین وضع موجود؛ رویکردهای سنتی حسابرسی جواب نمی‌دهد
عمده نظارت سازمانهای نظارتی بر دستگاههای اجرایی به واسطه افراد ناظر مستقر در دستگاههای اجرایی با عناوین حسابرس و بازرس صورت می‌گیرد. اما این روش نقاط ضعف و محدودیت‌هایی دارد ازجمله: سرعت پایین رسیدگی، پیشگیرانه نبودن بخش مهمی از نظارت‌ها، عملکرد جزیره‌ای واحدهای نظارتی، ارائه اطلاعات ناقص و گمراه کننده توسط دستگاه اجرایی، عدم کشف یا کشف دیرهنگام بسیاری از تخلف‌ها، وابستگی زیاد نتایج نظارت به توانمندی فردی ناظر و… .
مشخص است که روش سنتی دیگر پاسخگوی نیازهای نظارتی کشور نیست و محدودیت‌های فراوانی دارد. برای نمونه از دیوان محاسبات کشور به عنوان بازوی نظارت مالی مجلس شورای اسلامی انتظار می‌رود که بتواند در مبحث بودجه، نظارت جامعی داشته باشد. اما تعداد دستگاههای اجرایی(حدود ۴۷۰۰ دستگاه)و حجم فعالیت آنها به حدی زیاد است که شاید بتوان گفت با رویکردهای سنتی حسابرسی اگر دیوان محاسبات کشور حجم نیروی انسانی خود را به بیش از پنج برابر تعداد فعلی برساند باز هم امکان اعمال نظارت دقیق، مستمر و به نحو کامل وجود ندارد.
هوش مصنوعی چگونه باعث افزایش نظارت میشود؟
هوشمندسازی نظارت به عنوان راهکار اساسی برای رفع عمده مسائل وضع موجود سازمانهای عالی نظارتی می‌باشد. نظارت هوشمند سیستمی مبتنی بر قابلیت‌های فناوری اطلاعات و هوش مصنوعی است که بر پایه امکان جایگزینی هوش ماشینی در برخی فعالیت‌های انسانی و دستیابی به سرعت، دقت، صحت و جامعیت بیشتر در رسیدگیها به کمک ماشین شکل خواهد گرفت. در واقع برخی وظایف نظارت ازجمله کارهای قابل خودکارسازی و فرایندهای تکراری به این سامانه واگذار خواهد شد.
هوش مصنوعی می‌تواند بسیاری از کارهای غیرتخصصی را انجام دهد و نیروی نظارتی را آزاد کند تا بیشتر به عنوان یک مشاور عمل نماید و بازبینی و قضاوت بیشتری انجام دهد، به این ترتیب کیفیت و اطمینان کلی در نظارت ضمن کاهش همزمان خطر بهبود یابد. بنابراین انجام وظایف نظارتی با دقت، سرعت و جامعیت به مراتب بیشتر، نتیجه اصلی طراحی و به‌کارگیری سامانه‌های هوشمند نظارتی خواهد بود. استفاده از سامانه هوشمند نظارتی می‌تواند تاثیرات دیگری چون کاهش هزینه‌های نظارت، وابستگی کمتر نتایج به توانمندی‌های فردی، کشف به موقع عمده تخلفات و جرائم و تقویت نظارت پیشگیرانه و… را به همراه داشته باشد.
الزامات هوشمندسازی
هوشمندسازی نظارت، الزامات و پیشران‌هایی دارد که عناصری زیرساختی هستند و فرایند هوشمندسازی حسابرسی را تسهیل می‌کنند. درواقع بدون اجرای این موارد، توفیق هوشمندسازی نظارت در سازمانهای نظارتی بعید به نظر میرسد. این الزامات و پیشران‌ها عبارتند از:
تربیت و جذب متخصصان مورد نیاز: توسعه، پشتیبانی و استفاده از سیستم‌های نظارتی نیازمند مجموعه‌ای از متخصصان نرم‌افزار و سخت‌افزار است. ین افراد علاوه بر توانایی تعامل و استفاده از سیستم باید دارای توانایی‌های دیگری ازجمله سطوحی از دانش نظارتی باشند. همچنین برای تربیت، جذب و نگهداشت آنها باید برنامه‌های خاصی تدارک دید.
بازطراحی ساختار وفرایندهای سازمانی نظارتی براساس الزامات هوشمندسازی: در حال حاضر ساختار سازمانی عمده سازمانهای نظارتی متناسب با فرایندهای سنتی نظارت طراحی شده است و جهت هوشمندسازی نظارت لازم است ساختار سازمان نظارتی مربوطه بر اساس الزامات هوشمندسازی تغییر کند. در یک سازمان نظارتی، نحوه تعاملات و حتی جایگاه متخصصان تغییر خواهد کرد.
مدیریت تغییر: تجربه نشان داده است بهترین تغییرات اگر به درستی مدیریت نشوند خصوصاً در سازمانهای دولتی با مقاومتهای جدی روبهرو شده و شکست خواهند خورد. بنابراین از یکسو باید موافقت و همراهی اجزای اصلی سازمان تامین شود و از سوی دیگر حمایت و همراهی برخی ذینفعان نیز ضروری است.
دسترسی برخط و بموقع به داده‌های دستگاههای اجرایی و سامانه‌های اطلاعاتی: دسترسی به پایگاه‌های داده دستگاههای اجرایی و سامانه‌های اطلاعاتی از مهم‌ترین زیرساختهای سامانه هوشمند است، چراکه سامانه هوشمند با داده، اطلاعات و دانش کار می‌کند و بدون اینها فعالیت آن بی‌معنا خواهد بود.
یکپارچه سازی سامانه‌های اطلاعاتی و مالی دستگاههای اجرایی: باید سامانه‌ها به گونه‌ای باشند که بتوان رکوردهای آنها را به هم ارتباط داد. در خصوص سامانه‌های مالی باید زبان و فرمت مشترک استفاده شود. همچنین از ایجاد سامانه‌های مجزا باید اجتناب کرد. برای این‌کار می‌توان پایگاه ملی داده‌ای ایجاد کرد و سطوح دسترسی هریک از دستگاه‌ها به آن را تعیین کرد.
استفاده از هوش مصنوعی در سازمان برنامه و بودجه
روش‌های سنتی نظارت محدودیت‌های زیادی دارند و توان کشف عمده تخلفات را ندارد. بسیاری از تخلفات زمانی آشکار میشود که هزینه‌های زیادی به کشور تحمیل شده است و امکان جبران این هزینه‌های وجود ندارد. اما با به‌کارگیری سامانه‌های هوشمند نظارتی می‌توان بسیاری از نواقص را برطرف کرد و تخلف و فساد را به موقع کشف نمود. این سامانه‌ها سرعت، دقت و صحت نظارت را افزایش می‌دهند و از بسیاری از هزینه‌های ناشی از آن می‌کاهند. در طول دولت سیزدهم با هدف شفافیت در برنامه‌ریزی و هوشمندسازی نظام برنامه‌ریزی کشوری، قدمی با محوریت سازمان برنامه و بودجه برداشته است. سامانه ساجات که مخفف سامانه تشخیص صلاحیت عوامل نظام فنی اجرایی کشور است، با این هدف راه‌اندازی شده است که تنها افراد و شرکت‌هایی بتوانند در مناقصات پروژه‌ها شرکت کنند که به صورت واقعی امتیاز موردنظر را کسب کرده باشند. این سامانه جهت استعلام مدارک تحصیلی با وزارت علوم، استعلام عدم کارمند بودن افراد درخواست کننده و یا سهام‌دار شرکت با سازمان امور استخدامی، جهت سنجش توان مالی شرکت جهت انجام پروژه با سازمان دارایی، تعداد افراد بیمه شده شرکت با سازمان بیمه، منظم بودن در پرداخت مالیات با سازمان امور مالیاتی کشور و… به‌صورت برخط ارتباط دارد. امید است با هوشمندسازی نظارت گامی برای تحقق عدالت اجتماعی برداشته شود.
انتهای پیام