در یک پژوهش ارزیابی شد؛
در گزارش حاضر ضمن بررسی روش ها و شاخص های مختلف بین المللی ارائه شده طی سالیان اخیر جهت ارزیابی عملکرد و وضعیت محیط زیستی کشورها تصویری از وضعیت و جایگاه محیط زیستی ایران در سطح جهان و منطقه مورد ارزیابی و مقایسه قرار گرفته است.
به گزارش گروه پژوهش خبرگزاری آنا محیط زیست از چهار دهه گذشته با توجه جدی کشور های جهان مواجه شد و برای حفظ و حراست از آن قوانینی به تصویب رسید.
حقوق بین الملل محیط زیست شاخه ای نسبتا جدید در حوزه حقوقی است که اغلب موارد با کمبود منابع روبه روست تاکنون ۴۰ معاهده در این زمینه تصویب شده است. کشور ما نیز به دلیل داشتن تنوع زیستی آب و هوایی و منابع طبیعی فراوان نیازمند عمل حفاظت شایسته است اقدامی که در لوای تدوین قوانین معنا پیدا می کند.
ایران با تهیه کنوانسیون رامسر در سال ۱۹۷۱ میلادی (۱۳۵۲ هجری شمسی) یکی از کشور های فعال و پیشکسوت عرصه حقوق بین الملل محیط زیست شد. اکنون ایران با عضویت در سازمان بین المللی زیست محیطی و قبول اسناد غیر معاهده ای مانند بیانیه استکهلم و ریو همچنین بیانیه ژوهانسبورگ و تصویب ۴۰ معاهده زیست محیطی بین المللی در مجلس خود نقش پررنگی در حفاظت و توسعه حقوق بین الملل محیط زیست ایفا کرده است.
به گزارش آنا یکی از مسائل مهم در حوزه محیط زیست برآورد کمّی صحیح از وضعیت محیط زیست در سطح جهانی و ملی است. در این راستا طی سالیان اخیر مؤسسات و نهاد های گوناگون ملی و بین المللی سعی کرده اند که شاخص ها و معیار هایی را جهت سنجش عملکرد محیط زیستی کشور ها ارائه کنند.
مرکز پژوهش های مجلس در گزارشی با عنوان «ارزیابی جایگاه محیط زیستی ایران در شاخص های بین المللی» مطرح می کند که طی سالیان اخیر مؤسسات و نهاد های گوناگون ملی و بین المللی سعی کرده اند که روش ها و معیار هایی را جهت ارزیابی وضعیت محیط زیست ارائه کنند. برخی از این روش ها نظیر شاخص عملکرد محیط زیستی و ردپای بوم شناختی صرفاً به مسائل و عملکرد محیط زیستی کشور ها توجه داشته است؛ اما برخی روش های دیگر نظیر شاخص اهداف توسعه پایدار و شاخص رقابت پذیری پایدار جهانی با الهام از مفهوم توسعه پایدار علاوه بر معیار های محیط زیستی به ملاحظات اجتماعی اقتصادی و مدیریتی جهت رتبه بندی کشور ها نظر داشته اند.
این گزارش بیان می کند که برخی روش های سنجش نیز نظیر شاخص عملکرد تغییر اقلیم و شاخص ابتکار جهانی سازگاری نوتردام فقط یک محور یا معضل محیط زیستی نظیر تغییرات اقلیمی را مورد ارزیابی قرار داده است. فارغ از صحت و دقت روش های نمره گذاری ها و رتبه بندی های شاخص های بین المللی مذکور اطلاع از وضعیت کشور در این شاخص ها و امتیاز و رتبه کشور در زیرشاخص های مربوطه دارای اهمیت است.
در این گزارش آمده است که در شاخص عملکرد محیط زیستی در سال ۲۰۲۴ رتبه ایران تاحدی بهبود یافته و از رتبه ۱۳۳ در سال ۲۰۲۲ به ۱۱۲ ارتقا پیدا کرده است. در بخش سلامت انسانی کشور ایران در زیرگروه های بهداشت و آب شرب و مدیریت پسماند رتبه نسبتاً مطلوب تری را کسب نموده اما در در فلزات سنگین (سرب) رتبه بسیار نامناسب ۱۵۶ را کسب کرده است. در این بخش ایران وضعیت بهتری نسبت به کشور های مصر و عربستان داشته اما یک رتبه از ترکیه پایین تر است.
این گزارش ادامه می دهد که در بخش سرزندگی بوم سازگان کشور ایران صرفاً در زیرگروه شیلات رتبه مناسبی (۶۳) کسب کرده است اما در زیرگروه کشاورزی به ویژه نماگر عملکرد نسبی محصول وضعیت مطلوبی ندارد. در این بخش مصر و عربستان بالاتر از ایران هستند اما ترکیه وضعیت مناسبی ندارد. در بخش خط مشی اقلیمی ایران به دلایلی نظیر نرخ رشد بالای انتشار گاز های گلخانه ای رتبه نامناسب ۱۳۲ را کسب کرده که در مقایسه با رتبه ایران در دو بخش دیگر به طور معنی داری پایین تر است و همین باعث تنزل رتبه ایران در شاخص کل عملکرد محیط زیستی شده است.
این گزارش مطرح می کند که کشور ایران در شاخص رقابت پذیری پایدار جهانی ذیل زیر شاخص سرمایه طبیعی رتبه نامطلوب ۱۴۶ را کسب کرده و مصر پایین تر از ایران قرار گرفته است. در مقابل عربستان و ترکیه با رتبه های ۹۷ و ۷۳ وضعیت مناسب تری دارند. همچنین در زیرشاخص مدیریت و بهره وری منابع نیز ایران با نمره ۱۸.۹ کمترین نمره را در بین کشور های جهان کسب کرده است؛ هرچند کشور های عربستان مصر و ترکیه نیز در این زیر شاخص وضعیت نامطلوبی دارند. این مسئله بیانگر عدم توجه به مدیریت صحیح منابع در کشور ما و برخی دیگر از کشور های منطقه است.
این گزارش توضیح می دهد که مقایسه سرانه ردپای بوم شناختی و ظرفیت زیستی در بخش های مختلف نشان می دهد که ایران در بخش های زمین زراعی و چراگاه فراتر از ظرفیت زیستی خود ردپا داشته و در مقابل در بخش ماهی گیری و جنگل کمتر از ظرفیت زیستی خود بهره برداری کرده است و در وضعیت پایداری قرار دارد. مقایسه نسبت ردپای بوم شناختی به ظرفیت زیستی با و بدون احتساب ردپای کربن کشور های دیگر با ایران نشان می دهد که ترکیه و عربستان در وضعیت ناپایدارتری در مقایسه با ایران قرار دارند اما مصر در شرایط پایدارتری قرار دارد.
در این گزارش آمده است که در شاخص عملکرد تغییر اقلیم ایران در معیار های انتشار گاز های گلخانه ای انرژی های تجدیدپذیر و مصرف انرژی رتبه بسیار پایین و در سیاست های اقلیمی رتبه پایین را کسب کرده و در مجموع رتبه کلی ایران بسیار پایین ارزیابی شده و عربستان سعودی تنها کشوری است که در این دسته بندی رتبه نامطلوب تری کسب کرده است. در مقایسه با سال گذشته ایران توانسته توسعه انرژی های تجدیدپذیر خود را بهبود بخشد و به همین علت این تنها شاخصی است که ایران در آن وضعیت مناسب تری داشته است.
این گزارش بیان می کند که در شاخص ابتکار جهانی سازگاری نوتردام امتیاز آسیب پذیری پایین و امتیاز آمادگی بالا ایران را در ربع پایین سمت راست ماتریس شاخص قرار می دهد. درواقع چالش های سازگاری همچنان وجود دارد اما ایران موقعیت نسبتاً خوبی برای سازگاری دارد. عربستان سعودی و ترکیه نیز در ماتریس مشابه ایران در ربع پایین سمت راست قرار دارند؛ با این تفاوت که آمادگی مقابله بالاتری دارند و کشور مصر هرچند از منظر آسیب پذیری شرایطی شبیه ایران دارد اما از منظر آمادگی به طور معنی داری پایین تر است و در ربع پایین سمت چپ ماتریس قرار می گیرد.
این گزارش مطرح می کند که این احتمال وجود دارد که اطلاعات و امتیاز های ارائه شده در شاخص های بین المللی در خصوص کشور ایران با صحت و دقت کافی نباشد و چه بسا در برخی موارد با سوگیری هم همراه باشد. در این شرایط انتظار می رود سازمان حفاظت محیط زیست با همکاری دستگاه های اجرایی و دستگاه های نظارتی نسبت به رصد مستمر وضعیت محیط زیستی کشور با استفاده از شاخص های کمّی و سنجش پذیر متناسب با الگوی پیشرفت بومی در قالب گزارش های سالیانه شفاف اقدام کند. با توجه به ارزیابی شاخص های مورد بررسی در مطالعه حاضر می توان از پارامتر هایی نظیر تغییرات اقلیمی سلامت محیط زیستی سرمایه طبیعی مدیریت و بهره وری منابع رد پای بوم شناختی و همچنین ظرفیت زیستی به عنوان سنجه های ارزیابی وضعیت کشور استفاده کرد.