معنی قرار جلب به دادرسی یعنی چه
قرار جلب به دادرسی یکی از مهمترین تصمیمات قضایی در مرحله تحقیقات مقدماتی دادسرا است که توسط بازپرس یا دادیار صادر می شود و به معنای وجود دلایل کافی برای انتساب اتهام به متهم و لزوم رسیدگی به پرونده در دادگاه است. این قرار مرحله ای کلیدی برای آغاز محاکمه کیفری است و نقش تعیین کننده ای در سرنوشت پرونده دارد. در نظام حقوقی ایران، روند رسیدگی به جرائم از مراحل متعددی عبور می کند که هر یک از آنها دارای قواعد و آثار حقوقی خاص خود هستند. یکی از این مراحل حیاتی، صدور قرار جلب به دادرسی است. این مفهوم، اغلب برای افراد عادی که با پیچیدگی های حقوقی آشنایی ندارند، مبهم و نگران کننده به نظر می رسد. درک دقیق ماهیت، شرایط، مراحل، و پیامدهای این قرار قضایی، نه تنها برای متهمان و شاکیان، بلکه برای تمامی شهروندان علاقه مند به دانش حقوقی ضروری است. این مقاله به تفصیل، به بررسی ابعاد مختلف قرار جلب به دادرسی خواهد پرداخت تا با ارائه توضیحات شفاف و مستند، از ابهامات کاسته و درک جامعی از این قرار مهم قضایی فراهم آورد.
۱. قرار جلب به دادرسی چیست؟ (تعریف جامع و ساده)
در نظام قضایی هر کشوری، زمانی که جرمی اتفاق می افتد، مراحل مشخصی برای رسیدگی به آن طی می شود. یکی از این مراحل حیاتی در کشور ما، مرحله تحقیقات مقدماتی است که در دادسرا و توسط مقامات قضایی نظیر بازپرس و دادیار انجام می پذیرد. در این مرحله، هدف اصلی جمع آوری ادله، شناسایی متهم و احراز وقوع جرم است. هنگامی که تحقیقات به نتیجه می رسد و مقام قضایی دادسرا (بازپرس یا دادیار) تشخیص می دهد که دلایل کافی برای انتساب اتهام به یک فرد وجود دارد، اقدام به صدور قرار جلب به دادرسی می کند.
قرار جلب به دادرسی، در واقع، یک تصمیم قضایی است که بازپرس یا دادیار با صدور آن، اعلام می دارد که بر اساس تحقیقات انجام شده و دلایل موجود در پرونده، اتهام وارده به متهم وارد بوده و کفایت دلایل برای فرستادن پرونده به دادگاه جهت رسیدگی نهایی محرز شده است. این قرار نشان دهنده آن است که مرحله جمع آوری ادله و کشف حقیقت در دادسرا به پایان رسیده و پرونده آماده ورود به مرحله محاکمه و صدور حکم در دادگاه است. به عبارت دیگر، با صدور این قرار، دادسرا، «اصل اتهام» را در مورد متهم تأیید می کند و از دادگاه می خواهد که در مورد «جزئیات اتهام» و «میزان مجازات» تصمیم گیری کند.
مرجع صادرکننده این قرار، به طور خاص، بازپرس یا دادیار است که پس از تکمیل تحقیقات مقدماتی، پرونده را به دادستان ارسال می کنند. دادستان نیز پس از بررسی و تأیید این قرار، اقدام به صدور کیفرخواست می کند که گام بعدی و لازم برای ارجاع پرونده به دادگاه است. این فرآیند تضمین می کند که هیچ اتهامی بدون بررسی های دقیق مقدماتی و تأیید مقامات قضایی به مرحله دادگاه راه پیدا نکند.
۲. تفاوت قرار جلب به دادرسی و کیفرخواست
دو اصطلاح «قرار جلب به دادرسی» و «کیفرخواست» از مفاهیم کلیدی و البته در هم تنیده در فرآیند دادرسی کیفری هستند که اغلب با یکدیگر اشتباه گرفته می شوند یا ابهاماتی را برای افراد ایجاد می کنند. درک تمایز میان این دو، برای فهم صحیح روند قضایی ضروری است. این دو در مراحل مختلفی از پرونده و توسط مراجع متفاوتی صادر می شوند.
قرار جلب به دادرسی:
این قرار، همانطور که پیشتر نیز توضیح داده شد، تصمیمی است که توسط بازپرس یا دادیار (مقام تحقیق در دادسرا) پس از اتمام تحقیقات مقدماتی صادر می گردد. ماهیت این قرار، بیانگر کفایت دلایل برای انتساب اتهام به متهم است و به نوعی تأیید می کند که اتهام وارده به وی قابل پیگیری در دادگاه است. در واقع، بازپرس با صدور قرار جلب به دادرسی، پرونده را برای تأیید نهایی به دادستان ارسال می کند. این قرار صرفاً یک تصمیم داخلی در دادسرا است و به خودی خود منجر به شروع محاکمه نمی شود.
کیفرخواست:
پس از آنکه قرار جلب به دادرسی توسط بازپرس یا دادیار صادر و برای دادستان ارسال شد، دادستان وظیفه دارد آن را بررسی کند. در صورتی که دادستان با نظر بازپرس/دادیار موافق باشد و قرار جلب به دادرسی را تأیید کند، اقدام به صدور کیفرخواست می نماید. کیفرخواست سندی رسمی است که دادستان با استناد به دلایل جمع آوری شده در مرحله تحقیقات مقدماتی و تأیید قرار جلب به دادرسی، آن را تنظیم می کند. این سند شامل مشخصات متهم، شرح دقیق جرم، ادله و مستندات اثبات اتهام و درخواست مجازات برای متهم است. کیفرخواست، سندی است که به عنوان مبنای شروع محاکمه به دادگاه ارائه می شود و پرونده را رسماً از مرحله دادسرا به مرحله دادگاه کیفری منتقل می کند.
برای درک بهتر، تفاوت های کلیدی این دو مفهوم در جدول زیر ارائه شده است:
| ویژگی | قرار جلب به دادرسی | کیفرخواست |
|---|---|---|
| مرجع صادرکننده | بازپرس یا دادیار | دادستان |
| مرحله صدور | پس از اتمام تحقیقات مقدماتی در دادسرا و قبل از تأیید دادستان | پس از تأیید قرار جلب به دادرسی توسط دادستان |
| محتوا | تأیید کفایت دلایل برای انتساب اتهام به متهم و لزوم رسیدگی | شرح دقیق جرم، ادله اثبات اتهام، مواد قانونی مربوطه، درخواست مجازات |
| اثر حقوقی | مقدمه و لازمه صدور کیفرخواست | سند آغازین محاکمه در دادگاه و انتقال پرونده به مرجع قضایی صالح |
| قابلیت اعتراض | مستقیماً قابل اعتراض نیست (توسط متهم) | اصولاً قابل اعتراض نیست (توسط متهم) اما راهکارهای دفاعی در دادگاه وجود دارد |
با صدور قرار جلب به دادرسی توسط مقام تحقیق در دادسرا، مرحله تحقیقات مقدماتی پایان یافته و پرونده به سمت دادستان حرکت می کند تا با تأیید او، زمینه برای تنظیم کیفرخواست و آغاز محاکمه در دادگاه فراهم شود.
۳. شرایط صدور قرار جلب به دادرسی
صدور قرار جلب به دادرسی یک اقدام مهم قضایی است و نمی تواند بدون احراز شرایط مشخصی صورت گیرد. مقامات قضایی دادسرا (بازپرس یا دادیار) تنها در صورتی مجاز به صدور این قرار هستند که این شرایط به طور کامل و با ادله کافی احراز شده باشند. این شرایط، تضمین کننده رعایت حقوق متهم و جلوگیری از ارجاع بی مورد پرونده ها به دادگاه هستند. عمده ترین شرایط لازم برای صدور قرار جلب به دادرسی عبارتند از:
الف) وجود دلایل و مستندات کافی برای انتساب جرم
اولین و اساسی ترین شرط، وجود شواهد و مدارک محکمی است که ارتکاب جرم توسط متهم را تأیید کند. این دلایل باید به اندازه ای قوی باشند که ظن قوی به ارتکاب جرم توسط متهم را ایجاد کنند. صرف ظن یا حدس بدون پشتوانه کافی، مجوز صدور قرار جلب به دادرسی نیست. این ادله ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- شهادت شهود: اظهارات افرادی که وقوع جرم را مشاهده کرده اند.
- مدارک مستند: اسناد و مدارک کتبی یا الکترونیکی مرتبط با جرم.
- اقرار متهم: اعتراف صریح یا ضمنی متهم به ارتکاب جرم.
- نظریه کارشناسی: گزارشات تخصصی از سوی کارشناسان (مثلاً پزشکی قانونی، کارشناس خط و امضاء، کارشناس کامپیوتر).
- ادله فنی: مانند تصاویر دوربین های مداربسته، رد اثر انگشت، آزمایشات DNA و غیره.
ب) احراز وقوع جرم
علاوه بر وجود دلایل برای انتساب جرم به متهم، مقام قضایی باید احراز کند که اساساً جرمی اتفاق افتاده است. یعنی عملی که مورد شکایت قرار گرفته یا گزارش شده، واقعاً رخ داده باشد. برای مثال، در پرونده سرقت، باید مشخص شود که مالی به نحو غیرقانونی از دیگری ربوده شده است و صرف ادعای سرقت بدون وجود مال مسروقه یا ادله دیگر کافی نیست.
ج) وجود عناصر قانونی، مادی و معنوی جرم
برای اینکه یک فعل، جرم تلقی شود و بتوان بر اساس آن قرار جلب به دادرسی صادر کرد، باید هر سه عنصر تشکیل دهنده جرم وجود داشته باشند:
- عنصر قانونی: عملی که متهم به آن متهم شده، باید در یکی از قوانین جزایی کشور (مثل قانون مجازات اسلامی) به عنوان جرم شناخته شده و برای آن مجازات تعیین شده باشد. اگر عملی در قانون جرم انگاری نشده باشد، نمی توان بر اساس آن، فردی را جلب به دادرسی کرد (اصل قانونی بودن جرائم و مجازات ها). برای مثال، ماده ۶۵۶ قانون مجازات اسلامی برای سرقت و ماده ۶۷۶ برای تخریب عمدی اموال، جنبه قانونی جرم را مشخص می کنند.
- عنصر مادی: باید یک فعل یا ترک فعل مادی و بیرونی از سوی متهم انجام شده باشد که مصداق جرم باشد. صرف نیت یا قصد مجرمانه بدون بروز خارجی، جرم تلقی نمی شود. مثلاً در جرم سرقت، برداشتن مال دیگری یا در جرم کلاهبرداری، فریب دادن قربانی از طریق عملیات متقلبانه، عنصر مادی جرم را تشکیل می دهند.
- عنصر معنوی (روانی): متهم باید دارای قصد مجرمانه یا سوءنیت بوده باشد، مگر اینکه جرم از نوع جرائم غیرعمدی باشد. یعنی انجام عمل مجرمانه با علم و اراده و با هدف نیل به نتیجه مجرمانه صورت گرفته باشد. برای مثال، در سرقت عمدی، متهم باید قصد ربودن مال دیگری را داشته باشد. در جرائم غیرعمدی مانند قتل یا جرح ناشی از بی احتیاطی، وجود تقصیر یا بی مبالاتی کافی است.
احراز دقیق این شرایط سه گانه، تضمین کننده این است که هیچ فردی بدون دلیل کافی و بدون احراز عناصر قانونی و منطقی جرم، به دادگاه احضار نشود.
۴. مراحل گام به گام صدور قرار جلب به دادرسی
روند صدور قرار جلب به دادرسی و به تبع آن، ارجاع پرونده به دادگاه، یک فرآیند مرحله ای و سیستماتیک است که با اعلام جرم آغاز و با صدور حکم نهایی در دادگاه پایان می یابد. آشنایی با این مراحل، به درک بهتر چگونگی پیشرفت یک پرونده کیفری کمک می کند:
الف) اعلام جرم یا شکایت
آغاز فرآیند کیفری با اطلاع از وقوع جرم است. این اطلاع می تواند به دو صورت کلی اتفاق بیفتد:
- شکایت شاکی خصوصی: فردی که مورد بزه قرار گرفته (بزه دیده)، با مراجعه به مراجع قضایی (دادسرا یا کلانتری) شکایت خود را مطرح می کند.
- اعلام جرم عمومی: در برخی جرائم، مقامات قضایی (مانند دادستان) یا ضابطین دادگستری (مانند نیروی انتظامی) به محض اطلاع از وقوع جرم، وظیفه پیگیری و اعلام آن را دارند، حتی اگر شاکی خصوصی وجود نداشته باشد (جرائم عمومی).
ب) تحقیقات مقدماتی توسط بازپرس یا دادیار
پس از اعلام جرم، پرونده به دادسرا ارجاع شده و به یک بازپرس یا دادیار سپرده می شود. وظیفه اصلی این مقامات، انجام تحقیقات مقدماتی است. این مرحله شامل:
- جمع آوری ادله و مستندات مربوط به جرم.
- بازجویی از متهم (در صورت شناسایی).
- اخذ شهادت از شهود و مطلعین.
- انجام معاینات محلی و تحقیقات لازم.
- ارجاع به کارشناس (در صورت لزوم).
هدف این مرحله، کشف حقیقت، شناسایی مرتکب و اطمینان از کفایت دلایل برای انتساب اتهام است. بازپرس و دادیار در این مرحله از انواع قرارهای دادسرا از جمله قرار بازداشت موقت، قرار تامین و… استفاده می کنند.
ج) اخذ آخرین دفاع از متهم
پس از تکمیل تحقیقات مقدماتی و زمانی که مقام قضایی (بازپرس یا دادیار) به این نتیجه رسید که دلایل برای انتساب اتهام به متهم کافی است و قصد صدور قرار نهایی را دارد، باید فرصتی را برای متهم فراهم آورد تا از خود دفاع کند. در این مرحله، تمامی اتهامات و دلایل موجود به متهم تفهیم شده و او می تواند آخرین دفاعیات، توضیحات و مستندات خود را ارائه دهد. این مرحله از اهمیت بالایی برخوردار است و رعایت آن الزامی است.
د) صدور قرار جلب به دادرسی
اگر پس از اخذ آخرین دفاع از متهم و با در نظر گرفتن تمامی ادله و دفاعیات، بازپرس یا دادیار تشخیص دهد که دلایل کافی برای انتساب اتهام وجود دارد، اقدام به صدور قرار جلب به دادرسی می کند. این قرار به معنای تأیید اولیه اتهام و لزوم رسیدگی آن در دادگاه است.
ه) ارسال پرونده به دادستان جهت تأیید
پس از صدور قرار جلب به دادرسی توسط بازپرس و دادیار، پرونده به همراه این قرار به دادستان ارسال می شود. دادستان به عنوان رئیس دادسرا، بر تمامی اقدامات بازپرس و دادیار نظارت دارد و وظیفه دارد قرار جلب به دادرسی را از حیث انطباق با قانون و کفایت دلایل مورد بررسی قرار دهد. دادستان سه روز فرصت دارد تا پرونده را مطالعه و نظر خود را اعلام کند.
و) تأیید قرار و صدور کیفرخواست
اگر دادستان با قرار جلب به دادرسی صادرشده موافق باشد، آن را تأیید می کند. پس از تأیید دادستان، او اقدام به صدور کیفرخواست می نماید. کیفرخواست سندی است که شرح دقیق اتهام، دلایل انتساب آن به متهم و درخواست مجازات را شامل می شود و سند رسمی برای آغاز محاکمه در دادگاه است.
ز) ارسال پرونده به دادگاه کیفری
در نهایت، پس از صدور کیفرخواست، پرونده به دادگاه کیفری صالح (که می تواند دادگاه کیفری یک یا دو باشد، بسته به نوع و اهمیت جرم) ارسال می گردد. از این مرحله به بعد، رسیدگی به پرونده و محاکمه متهم در صلاحیت دادگاه خواهد بود و دادگاه پس از تشکیل جلسات رسیدگی، اقدام به صدور حکم نهایی می کند.
۵. محتوای یک قرار جلب به دادرسی
قرار جلب به دادرسی سندی حقوقی و رسمی است که باید حاوی اطلاعات دقیق و مشخصی باشد تا از ابهامات بعدی جلوگیری کرده و مبنای درستی برای مراحل بعدی دادرسی فراهم آورد. محتوای این قرار شامل جزئیات مهمی است که وضعیت متهم و اتهام وارده به او را روشن می سازد. از جمله مهمترین اطلاعاتی که در یک قرار جلب به دادرسی درج می شود، می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- مشخصات کامل متهم: این بخش شامل تمامی اطلاعات هویتی و شناسایی متهم می شود تا هیچگونه اشتباهی در مورد فرد مورد نظر رخ ندهد. این اطلاعات معمولاً دربرگیرنده نام، نام خانوادگی، نام پدر، تاریخ و محل تولد، کد ملی، شغل، و محل اقامت فعلی متهم است.
- شرح اتهام یا اتهامات وارده با جزئیات: در این قسمت، جرم یا جرائمی که متهم به ارتکاب آنها مظنون است، به صورت دقیق و با ذکر جزئیات مربوط به نحوه و زمان وقوع جرم تشریح می شود. این شرح باید به گونه ای باشد که ابهامی در مورد نوع اتهام باقی نماند.
- ذکر مواد قانونی مربوطه: برای هر جرمی که در قرار جلب به دادرسی ذکر می شود، باید مواد قانونی مشخصی از قوانین جزایی (مانند قانون مجازات اسلامی) که آن عمل را جرم انگاری کرده و برای آن مجازات تعیین نموده اند، قید شود. این امر مبنای قانونی اتهام را مشخص می کند.
- خلاصه ادله و مستندات موجود در پرونده: در این بخش، به طور خلاصه به دلایلی اشاره می شود که مقام قضایی (بازپرس یا دادیار) را به این نتیجه رسانده که اتهام متوجه متهم است و دلایل کافی برای صدور قرار جلب به دادرسی وجود دارد. این ادله می تواند شامل اقرار متهم، شهادت شهود، گزارش ضابطین، نظریه کارشناسی، مستندات مکتوب و غیره باشد.
- تاریخ و شماره پرونده: هر پرونده قضایی دارای یک شماره منحصر به فرد است. همچنین، تاریخ صدور قرار نیز باید به وضوح در آن درج شود. این اطلاعات برای پیگیری های بعدی و ارجاع دقیق به پرونده ضروری است.
- نام و امضای مقام قضایی صادرکننده: در نهایت، نام و سمت مقام قضایی (بازپرس یا دادیار) که قرار را صادر کرده است، به همراه امضای وی در پایین قرار درج می شود که نشان دهنده رسمیت و اعتبار حقوقی سند است.
وجود این اطلاعات به صورت کامل و دقیق در قرار جلب به دادرسی، به متهم، شاکی و دادگاه کمک می کند تا درک روشنی از مبنای حقوقی و factual اتهامات داشته باشند و بتوانند در مراحل بعدی دادرسی به درستی عمل کنند.
۶. بعد از قرار جلب به دادرسی چه اتفاقی می افتد؟ (آثار و پیامدهای حقوقی)
صدور قرار جلب به دادرسی، نقطه عطفی در مسیر یک پرونده کیفری است و با خود پیامدها و آثار حقوقی مهمی را به همراه دارد. دانستن اینکه بعد از قرار جلب به دادرسی چه می شود، برای تمامی طرفین پرونده، به ویژه متهم، ضروری است. این قرار، به خودی خود به معنای محکومیت نیست، بلکه به معنای آغاز مرحله جدیدی از رسیدگی است.
اثر اصلی: ارسال پرونده به دادگاه صالح
مهمترین اثر حقوقی و عملی صدور قرار جلب به دادرسی، آماده سازی پرونده برای ارسال به دادگاه کیفری صالح است. همانطور که پیشتر گفته شد، پس از تأیید این قرار توسط دادستان و صدور کیفرخواست، پرونده از دادسرا به یکی از شعب دادگاه های کیفری (کیفری یک یا کیفری دو، بسته به نوع و میزان مجازات قانونی جرم) ارسال می شود.
احضار متهم به دادگاه
پس از وصول پرونده به دادگاه، متهم توسط مرجع قضایی (دادگاه) برای حضور در جلسه رسیدگی احضار می شود. این احضاریه شامل زمان و مکان جلسه دادگاه و اتهام یا اتهامات وارده خواهد بود. حضور متهم در جلسه دادگاه، حق و در بسیاری موارد تکلیف اوست تا بتواند از خود دفاع کند.
تفهیم اتهام مجدد و اخذ دفاع
در جلسه دادگاه، اتهامات مجدداً به متهم تفهیم می شود. این تفهیم اتهام در دادگاه، مستقل از تفهیم اتهام در مرحله دادسرا است. متهم فرصت خواهد داشت تا در حضور قاضی دادگاه، به اتهامات پاسخ دهد و دفاعیات خود را ارائه کند. این مرحله از مهمترین فرصت های متهم برای تبرئه یا کاهش مجازات است.
اخذ تأمین مناسب (در صورت لزوم)
ممکن است در این مرحله، دادگاه یا دادسرا اقدام به اخذ تأمین کیفری از متهم کند. تأمین کیفری (مانند کفالت، وثیقه یا التزام به حضور) برای تضمین دسترسی به متهم در طول فرآیند دادرسی و جلوگیری از فرار وی صادر می شود. تشخیص نوع و میزان تأمین بر عهده مقام قضایی است.
رسیدگی و محاکمه
پس از تفهیم اتهام و اخذ دفاع، دادگاه به رسیدگی ماهوی پرونده می پردازد. در این مرحله، تمامی ادله شاکی و متهم مورد بررسی قرار می گیرد، شهود استماع می شوند، و سایر اقدامات لازم برای کشف حقیقت انجام می پذیرد. جلسات محاکمه ممکن است بسته به پیچیدگی پرونده و تعداد طرفین، چندین بار برگزار شود.
صدور حکم
در نهایت، پس از اتمام رسیدگی ها و بررسی تمامی جوانب پرونده، دادگاه اقدام به صدور رأی نهایی می کند. این رأی می تواند به صورت حکم برائت (یعنی تبرئه متهم از اتهامات) یا حکم محکومیت (یعنی اثبات جرم و تعیین مجازات برای متهم) باشد. حکم صادره از دادگاه نیز در بسیاری از موارد قابل تجدیدنظرخواهی در مراجع بالاتر قضایی است.
مبنای قانونی: ماده ۲۷۶ قانون آیین دادرسی کیفری
آثار حقوقی صدور قرار جلب به دادرسی در مواد مختلف قانون آیین دادرسی کیفری تبیین شده است. به عنوان مثال، ماده ۲۷۶ این قانون (در صورتی که قرار منع تعقیب در دادگاه نقض شده باشد) بیان می دارد: در صورت نقض قرار منع تعقيب و صدور قرار جلب به دادرسي توسط دادگاه، بازپرس، مکلف است، متهم را احضار و موضوع اتهام را به او تفهيم کند و با اخذ آخرين دفاع و تأمین مناسب از وی، پرونده را به دادگاه ارسال نماید. این ماده به روشنی وظایف بازپرس پس از تأیید قرار جلب به دادرسی و اقدامات بعدی از جمله احضار، تفهیم اتهام، اخذ دفاع و تأمین را مشخص می کند که همگی زمینه ساز محاکمه در دادگاه هستند.
۷. آیا می توان به قرار جلب به دادرسی اعتراض کرد؟ (قابلیت اعتراض و راهکارها)
یکی از سوالات پرتکرار برای افراد درگیر با پرونده های کیفری، امکان اعتراض به قرار جلب به دادرسی است. درک صحیح قابلیت اعتراض به قرارهای قضایی، می تواند راهگشای بسیاری از مسائل حقوقی باشد.
عدم اعتراض پذیری مستقیم قرار جلب به دادرسی
در نظام حقوقی ایران، خود قرار جلب به دادرسی به صورت مستقیم، توسط متهم قابل اعتراض نیست. این بدان معناست که متهم یا وکیل او نمی توانند با ارائه لایحه یا درخواست خاصی، مستقیماً از یک مرجع بالاتر بخواهند که این قرار را نقض کند. دلیل این امر، ماهیت این قرار به عنوان یک تصمیم مقدماتی و داخلی در دادسرا است که نیاز به تأیید دادستان دارد و پس از آن، پرونده به دادگاه ارسال می شود.
نقش دادستان و قابلیت اعتراض به تصمیمات او
همانطور که توضیح داده شد، پس از صدور قرار جلب به دادرسی توسط بازپرس یا دادیار، این قرار برای تأیید به دادستان ارسال می شود. در صورتی که دادستان با قرار بازپرس مخالفت کند، می تواند پرونده را با ذکر دلایل به شعبه بازپرسی اعاده دهد. اگر بازپرس با نظر دادستان موافق نباشد، حل اختلاف به عهده دادگاه عمومی جزایی خواهد بود. در این مرحله، یعنی اختلاف بین بازپرس و دادستان، پرونده به دادگاه ارسال می شود تا دادگاه در مورد صحت یا عدم صحت قرار جلب به دادرسی تصمیم بگیرد. این خود نوعی کنترل بر قرار جلب به دادرسی است، اما نه اعتراضی مستقیم از سوی متهم.
موارد قابل اعتراض بر اساس ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری
ماده ۲۷۰ قانون آیین دادرسی کیفری به طور صریح، قرارهایی را که قابلیت اعتراض دارند، بیان کرده است. این موارد به صورت حصری ذکر شده اند، یعنی فقط قرارهایی که در این ماده نام برده شده اند، قابل اعتراض هستند و قرار جلب به دادرسی در این فهرست قرار ندارد. قرارهای قابل اعتراض برای شاکی یا متهم، شامل موارد زیر است:
- قرار منع تعقیب (به تقاضای شاکی)
- قرار موقوفی تعقیب (به تقاضای شاکی)
- قرار اناطه (به تقاضای شاکی)
- قرار بازداشت موقت (به تقاضای متهم)
- قرار تشدید یا ابقاء تأمین کیفری (به تقاضای متهم)
- قرار تأمین خواسته (به تقاضای متهم)
با توجه به این ماده، مشخص است که قرار جلب به دادرسی جزو قرارهای قابل اعتراض مستقیم برای متهم نیست.
راهکارهای غیرمستقیم برای دفاع پس از صدور قرار جلب به دادرسی
اگرچه متهم نمی تواند مستقیماً به قرار جلب به دادرسی اعتراض کند، اما این به معنای سلب حق دفاع از او نیست. متهم و وکیل او در مراحل بعدی دادرسی، فرصت های متعددی برای دفاع و نقض اتهامات خواهند داشت:
- دفاع در دادگاه: مهمترین و اصلی ترین فرصت برای متهم، دفاع در جلسات رسیدگی دادگاه است. در این مرحله، متهم می تواند تمامی ادله، مستندات و دفاعیات خود را به دادگاه ارائه دهد و تلاش کند تا بی گناهی خود را اثبات یا اتهامات را تضعیف کند.
- اعتراض به حکم نهایی دادگاه: در صورتی که دادگاه، متهم را محکوم کند، حکم صادره (در غالب موارد) قابل تجدیدنظرخواهی در دادگاه های تجدیدنظر استان است. در این مرحله، می توان به دلایل شکلی و ماهوی حکم اعتراض کرد.
- فرجام خواهی: در برخی موارد خاص و برای جرائم مهم، حتی پس از تجدیدنظرخواهی، امکان فرجام خواهی در دیوان عالی کشور وجود دارد.
بنابراین، عدم امکان اعتراض مستقیم به قرار جلب به دادرسی، به معنای نادیده گرفتن حق دفاع متهم نیست، بلکه این حق در مراحل بعدی و اصلی دادرسی به طور کامل فراهم است.
۸. نمونه قرار جلب به دادرسی (برای درک عملی)
برای درک بهتر ماهیت و محتوای یک قرار جلب به دادرسی، مشاهده یک نمونه عملی از آن می تواند بسیار روشنگر باشد. نمونه زیر، یک الگوی فرضی است که تمامی بخش های مهم این قرار را شامل می شود. لازم به ذکر است که فرمت و جزئیات دقیق ممکن است در شعب مختلف دادسرا و بسته به نوع پرونده، اندکی متفاوت باشد.
بسمه تعالی
دادسرای عمومی و انقلاب شهرستان [نام شهرستان]
شعبه [شماره شعبه] بازپرسی/دادیاری
قرار جلب به دادرسی
شماره پرونده: [شماره پرونده]
شماره بایگانی شعبه: [شماره بایگانی]
تاریخ صدور: ۱۴۰۲/۰۹/۱۵
متهم:
نام: [نام متهم]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی متهم]
نام پدر: [نام پدر متهم]
کد ملی: [کد ملی متهم]
تاریخ تولد: [تاریخ تولد متهم]
محل اقامت: [آدرس کامل محل اقامت متهم]
شغل: [شغل متهم]
شاکی:
نام: [نام شاکی]
نام خانوادگی: [نام خانوادگی شاکی]
نام پدر: [نام پدر شاکی]
کد ملی: [کد ملی شاکی]
محل اقامت: [آدرس کامل محل اقامت شاکی]
اتهام:
سرقت تعزیری مقرون به آزار از منزل مسکونی (با رعایت تبصره ۱ ماده ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی)
موضوع ماده ۶۵۱ قانون مجازات اسلامی (بخش تعزیرات)
شرح خلاصه اتهام:
آقای/خانم [نام متهم] در تاریخ ۱۴۰۲/۰۹/۱۰ در ساعت ۲۳:۰۰ با ورود غیرمجاز به منزل مسکونی آقای/خانم [نام شاکی] واقع در [آدرس منزل شاکی]، اقدام به سرقت [مبلغ/نوع اموال مسروقه] نموده و در حین سرقت، با تهدید و آزار بدنی، موجب ترس و وحشت شاکی گردیده است.
خلاصه ادله اثبات جرم:
۱. شکایت شاکی و اظهارات اولیه ایشان در خصوص نحوه وقوع جرم.
۲. شهادت گواهان عینی [نام گواه ۱] و [نام گواه ۲] که اقدامات متهم را مشاهده کرده اند.
۳. گزارش اولیه ضابطین دادگستری (پلیس آگاهی) مبنی بر کشف اموال مسروقه در محل اختفای متهم.
۴. نظریه کارشناسی تطبیق اثر انگشت کشف شده در محل وقوع جرم با اثر انگشت متهم.
۵. اقاریر صریح متهم در مرحله تحقیقات مقدماتی (به شماره برگ بازجویی [شماره برگ بازجویی]).
۶. بازبینی تصاویر دوربین های مداربسته محل که متهم را در حین ارتکاب جرم نشان می دهد.
قرار:
با عنایت به مجموع تحقیقات به عمل آمده در دادسرا، شامل اظهارات شاکی، شهادت شهود، اقاریر متهم، گزارش ضابطین دادگستری، نظریه کارشناسی و سایر قرائن و امارات موجود در پرونده، وجود دلایل کافی و قوی بر توجه اتهام سرقت تعزیری مقرون به آزار به متهم، آقای/خانم [نام متهم]، محرز و مسلم گردیده است.
لذا، مستنداً به ماده ۲۶۵ قانون آیین دادرسی کیفری و مواد قانونی مربوطه، قرار جلب به دادرسی نامبرده به اتهام فوق الذکر صادر و پرونده جهت اظهارنظر نهایی به محضر دادستان محترم عمومی و انقلاب [نام شهرستان] ارسال می گردد.
مقام صادرکننده:
[نام و نام خانوادگی بازپرس/دادیار]
بازپرس/دادیار شعبه [شماره شعبه]
[امضاء]
این نمونه به وضوح نشان می دهد که چگونه تمامی اطلاعات مربوط به متهم، شاکی، اتهام، دلایل و مستندات قانونی در یک قرار جلب به دادرسی گنجانده می شود تا مبنای قانونی و فیزیکی محکمی برای ادامه روند قضایی فراهم آورد.
نتیجه گیری
قرار جلب به دادرسی یکی از ارکان اصلی در فرآیند دادرسی کیفری ایران است که نقطه پایانی بر مرحله تحقیقات مقدماتی در دادسرا و آغازگر مسیر محاکمه در دادگاه محسوب می شود. این قرار، با احراز شرایط مشخصی نظیر وجود دلایل کافی، وقوع جرم و عناصر سه گانه آن، توسط بازپرس یا دادیار صادر می گردد و پس از تأیید دادستان و صدور کیفرخواست، پرونده به دادگاه کیفری ارسال می شود. درک دقیق ماهیت این قرار، تفاوت آن با کیفرخواست و شناخت پیامدهای حقوقی پس از صدور آن، برای تمامی شهروندان، به ویژه افرادی که به نوعی درگیر پرونده های قضایی هستند، حیاتی است.
اگرچه قرار جلب به دادرسی مستقیماً قابل اعتراض نیست، اما این موضوع به معنای سلب حق دفاع از متهم نبوده و او می تواند در مرحله دادگاه به طور کامل از خود دفاع کرده و در صورت محکومیت، از حق تجدیدنظرخواهی و فرجام خواهی خود استفاده کند. با توجه به پیچیدگی های نظام حقوقی و اهمیت سرنوشت ساز تصمیمات قضایی، توصیه اکید می شود که در مواجهه با چنین قرارهایی، حتماً با یک وکیل متخصص و باتجربه در امور کیفری مشورت شود. یک وکیل متبحر می تواند با آگاهی از تمامی جوانب قانونی، بهترین راهکار دفاعی را ارائه داده و از حقوق قانونی موکل خود به نحو احسن دفاع نماید.