برای گرفتن بچه از بهزیستی چه باید کرد

برای گرفتن بچه از بهزیستی، متقاضیان باید از طریق سامانه ملی فرزندخواندگی (adoption.behzisti.net) ثبت نام کرده، مدارک لازم را بارگذاری و مراحل قانونی شامل مصاحبه، بازدید مددکاری، ارزیابی روان شناختی و تأیید قضایی را طی کنند. این فرآیند با هدف تأمین بهترین آینده برای کودکان و احراز صلاحیت کامل خانواده های متقاضی انجام می شود و مستلزم صبر و پیگیری دقیق است.

فرزندخواندگی، اقدامی مسئولانه و انسانی است که به کودکان نیازمند سرپرست، فرصت داشتن خانواده ای گرم و آینده ای روشن می بخشد. سازمان بهزیستی کشور به عنوان متولی اصلی این فرآیند، با تدوین قوانین و مقررات دقیق، تلاش می کند تا بهترین تطابق میان کودکان و خانواده های متقاضی فرزندخواندگی صورت گیرد. این راهنمای جامع با هدف شفاف سازی تمامی مراحل قانونی، شرعی و اداری مربوط به فرزندخواندگی از سازمان بهزیستی، برای متقاضیان تهیه شده است تا با آگاهی کامل و اطلاعات به روز، مسیر پر از امید فرزندپذیری را با موفقیت طی کنند.

درک جامع فرزندخواندگی و نقش بهزیستی

فرزندخواندگی، یک رابطه حقوقی و عاطفی است که میان فرد یا زوجین متقاضی (سرپرستان) و کودکی که از پدر و مادر واقعی خود جدا شده یا فاقد سرپرست واجد صلاحیت است، ایجاد می شود. این رابطه، از نظر نگهداری، تربیت، نفقه و احترام، همانند رابطه والدین با فرزندان بیولوژیکی بوده و تکالیف مشابهی را برای سرپرستان به دنبال دارد.

فرزندخواندگی: تعاریف حقوقی، اجتماعی و پیشینه آن در ایران

در ادبیات حقوقی و اجتماعی، فرزندخواندگی به پذیرش قانونی یک کودک توسط فرد یا زوجی گفته می شود که از نظر ژنتیکی والدین او نیستند. این فرآیند به کودک سرپرست، حقوق و مزایایی مشابه فرزندان خونی اعطا می کند و مسئولیت هایی را برای سرپرستان ایجاد می نماید.

تاریخچه فرزندخواندگی در ایران ریشه های عمیقی دارد و در بستر احکام شرعی و قوانین عرفی شکل گرفته است. حتی در متون دینی ما، اشاراتی به این موضوع وجود دارد؛ برای مثال، در آیه نهم سوره قصص و آیه ۲۱ سوره یوسف، داستان های حضرت موسی و حضرت یوسف بیانگر پذیرش کودکی توسط دیگران است که نشان دهنده سابقه این موضوع در پیش از اسلام است. با گذر زمان، قوانین مربوط به فرزندخواندگی در ایران، متأثر از فقه اسلامی و نیازهای اجتماعی، توسعه یافته و به قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست منجر شده است. این قانون با هدف حفظ حقوق و منافع عالیه کودک، فرآیند فرزندخواندگی را قانونمند کرده است.

نیاز اجتماعی به فرزندخواندگی از عوامل مختلفی نظیر افزایش آمار ناباروری (که طبق برخی آمارها بیش از ۲۵ درصد زوجین را درگیر می کند) و همچنین وجود کودکانی که از نعمت داشتن خانواده ای باثبات محروم هستند، نشأت می گیرد. سازمان بهزیستی با ساماندهی این فرآیند، سعی در ایجاد پل ارتباطی میان این دو نیاز اساسی جامعه دارد.

شرایط و الزامات متقاضیان فرزندخواندگی از بهزیستی در سال 1404

برای گرفتن بچه از بهزیستی، متقاضیان باید دارای شرایط خاصی باشند که توسط قانون و آیین نامه های اجرایی تعیین شده است. این شرایط برای تضمین بهترین محیط و آینده برای کودکانی است که قرار است سرپرستی آن ها به خانواده ای جدید سپرده شود.

دسته بندی متقاضیان و اولویت های قانونی فرزندخواندگی

قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، سه گروه اصلی را به عنوان متقاضیان فرزندخواندگی از بهزیستی معرفی کرده و برای آن ها اولویت بندی قائل شده است:

1. زوجین بدون فرزند: این گروه در اولویت نخست قرار دارند. شرایط اختصاصی آن ها شامل گذشت حداقل پنج سال از تاریخ ازدواج و عدم توانایی در فرزندآوری (با تأیید پزشک متخصص زنان و زایمان و پزشکی قانونی) است. حداقل سن یکی از زوجین نیز باید بیش از سی سال باشد.
2. دختران و زنان بدون شوهر: این گروه با رعایت شرایط خاصی می توانند متقاضی فرزندخواندگی باشند. شرط اصلی این است که متقاضی باید حداقل سی سال سن داشته باشد و تنها حق اقدام برای سرپرستی کودکان دختر را خواهد داشت، مگر در مواردی خاص مانند سرپرستی خواهرزاده، برادرزاده یا نوه های خود.
3. زوجین دارای فرزند: این گروه در اولویت سوم قرار می گیرند. در صورتی که متقاضی واجد شرایط از گروه های اول و دوم وجود نداشته باشد یا متقاضی حاضر به پذیرش کودکان با شرایط خاص (مانند سن بالاتر، معلولیت یا بیماری) باشد، امکان فرزندخواندگی برای این زوجین نیز فراهم می شود. سن یکی از زوجین باید بیش از سی سال باشد و در صورت داشتن سه فرزند بیولوژیکی که با آن ها زندگی می کنند، معمولاً درخواست برای سرپرستی یک کودک دیگر پذیرفته می شود، مگر آنکه کودکان مورد درخواست خواهر و برادر باشند.

لازم به ذکر است تا زمانی که متقاضیان واجد شرایط از گروه های با اولویت بالاتر وجود داشته باشند، نوبت به گروه های بعدی نخواهد رسید، مگر در موارد خاصی که نیاز به پذیرش کودک با شرایط ویژه باشد.

الزامات عمومی و اختصاصی متقاضیان فرزندخواندگی

علاوه بر دسته بندی فوق، تمامی متقاضیان فرزندخواندگی باید دارای الزامات عمومی و اختصاصی زیر باشند:

• تابعیت ایرانی: متقاضیان باید تابعیت جمهوری اسلامی ایران را داشته باشند.
• اعتقاد به ادیان رسمی: اعتقاد به یکی از ادیان شناخته شده در قانون اساسی کشور (اسلام، مسیحیت، یهودیت و زرتشت) و پایبندی به اصول اخلاقی و شرعی آن.
• صلاحیت اخلاقی و عدم سوءپیشینه کیفری: متقاضیان باید از نظر اخلاقی صالح و فاقد هرگونه سابقه محکومیت کیفری مؤثر باشند.
• سلامت جسمی و روانی: برخورداری از سلامت کامل جسمی و روانی، عدم اعتیاد به مواد مخدر، روان گردان و الکل، و عدم ابتلا به بیماری های واگیردار یا صعب العلاج که مانع از نگهداری و تربیت کودک شود.
• تمکن مالی و بیمه پایه: داشتن توانایی مالی کافی برای تأمین هزینه های زندگی، نگهداری، تربیت و تحصیل کودک و همچنین دارا بودن بیمه پایه اجتماعی به منظور بیمه کردن کودک.
• تعهد به تملیک بخشی از اموال یا حقوق به نام فرزند: مطابق با ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست، دادگاه در صورت احراز مصلحت کودک، از درخواست کننده سرپرستی می خواهد تا بخشی از اموال یا حقوق خود را به نام کودک تملیک کند. این شرط به منظور تضمین آینده مالی کودک است، چرا که فرزندخوانده از سرپرستان خود ارث نمی برد. نوع و میزان این مال یا حقوق توسط دادگاه تشخیص داده می شود و در مواردی که امکان تملیک عینی نباشد، تعهد کتبی به تملیک در آینده اخذ می گردد.
• شرایط مسکن: دارا بودن مسکن مناسب، اعم از ملکی یا استیجاری، با امکانات رفاهی کافی برای زندگی کودک.

سخت ترین تجربه برای کودکان، فسخ فرزندخواندگی است. سازمان بهزیستی در تأیید صلاحیت خانواده های متقاضی نباید ذره ای کوتاه بیاید تا از تکرار این ضربه بزرگ به کودکان معصوم جلوگیری شود.

مواردی مانند عدم صلاحیت اخلاقی، اعتیاد، ابتلا به بیماری های خاص که مانع از مراقبت مطلوب از کودک شود، یا سوءپیشینه کیفری، می توانند منجر به عدم احراز صلاحیت متقاضیان و رد درخواست گرفتن کودک از بهزیستی شوند.

مراحل گام به گام گرفتن فرزند از بهزیستی: از ثبت نام تا پذیرش

فرآیند فرزندخواندگی از بهزیستی یک سلسله مراحل مشخص و قانونی دارد که متقاضیان باید آن ها را به دقت دنبال کنند. این مراحل از ثبت نام فرزند خواندگی بهزیستی در سامانه تا صدور حکم قطعی سرپرستی، طراحی شده اند تا اطمینان حاصل شود کودک در بهترین شرایط ممکن به یک خانواده واگذار می شود.

گام اول: ثبت نام الکترونیکی در سامانه ملی فرزندخواندگی

اولین گام برای گرفتن بچه از بهزیستی، مراجعه به سامانه ملی فرزندخواندگی بهزیستی به آدرس adoption.behzisti.net است. متقاضیان باید در این سامانه یک حساب کاربری ایجاد کرده و اطلاعات اولیه خود را تکمیل کنند. انتخاب نوع خانواده (زوجین بدون فرزند، دختران مجرد، زوجین دارای فرزند) در این مرحله اهمیت دارد و بر اولویت بندی و مراحل بعدی تأثیرگذار است. مطالعه دقیق تمامی قوانین و مقررات فرزندخواندگی که در سامانه ارائه شده است، پیش از اقدام به ثبت نام، اکیداً توصیه می شود تا متقاضیان از تمامی حقوق و تکالیف خود آگاه شوند. این ثبت نام کاملاً الکترونیکی است و نوبت دهی و پیگیری های اولیه از طریق همین سامانه انجام می پذیرد.

گام دوم: جمع آوری و بارگذاری مدارک لازم فرزندخواندگی

پس از ثبت نام اولیه، مرحله بعدی بارگذاری مدارک فرزند خواندگی بهزیستی در سامانه است. این مدارک باید با کیفیت مطلوب و خوانا اسکن شده و در بخش های مربوطه بارگذاری شوند. لیست کامل مدارک ضروری به شرح زیر است:

• تصویر تمامی صفحات شناسنامه و کارت ملی متقاضیان.
• تصویر کارت پایان خدمت یا کارت معافیت از خدمت (برای آقایان).
• تصویر سند ازدواج زوجین متقاضی.
• تصویر آخرین مدرک تحصیلی متقاضیان.
• اصل یا تصویر گواهی اشتغال به کار یا تعیین میزان تقریبی درآمد (مانند حکم کارگزینی، فیش حقوقی، پروانه کسب و غیره).
• تصویر سند مالکیت یا مبایعه نامه منزل یا اجاره نامه (برای اثبات محل سکونت).
• تصویر مدارک بیمه پایه اجتماعی.
• اصل گواهی پزشک متخصص زنان و زایمان مبنی بر عدم امکان بچه دار شدن (برای زوجین فاقد فرزندی که پنج سال از ازدواج آنان گذشته و خواهان اولویت اول هستند). این گواهی متعاقباً باید توسط پزشکی قانونی نیز تأیید شود.

پس از اعلام سازمان بهزیستی، متقاضیان باید تصاویر مدارک بارگذاری شده را در یکی از دفاتر اسناد رسمی، برابر اصل کنند.

گام سوم: ارزیابی مددکاری و مصاحبه اولیه

پس از ثبت نام و بارگذاری مدارک، بهزیستی نوبت مصاحبه و بازدید مددکاری اولیه را تعیین می کند. هدف از این بازدید و مصاحبه، ارزیابی دقیق شرایط خانوادگی، فرهنگی، اجتماعی و اقتصادی متقاضیان است. مددکاران اجتماعی با حضور در منزل متقاضی، وضعیت کلی زندگی، روابط خانوادگی، میزان پایداری خانواده و آمادگی آن ها برای پذیرش یک کودک را بررسی می کنند.

گام چهارم: بررسی صلاحیت های روان شناختی و عدم سوءپیشینه

در این مرحله، متقاضیان باید به روان شناس معتمد سازمان بهزیستی مراجعه کرده و تأییدیه صلاحیت های روان شناختی خود را دریافت کنند. همچنین، گواهی عدم اعتیاد و عدم سوءپیشینه کیفری نیز از مراجع ذی ربط اخذ می شود. این مراحل برای اطمینان از سلامت روحی و اخلاقی سرپرستان و تضمین محیطی امن و سالم برای کودک ضروری است.

گام پنجم: معرفی و دیدارهای اولیه با کودک

پس از تأیید صلاحیت های لازم، سازمان بهزیستی کودکی را که واجد شرایط واگذاری است، به خانواده متقاضی معرفی می کند. این تطبیق بر اساس عواملی مانند سن، جنسیت، و وضعیت خاص کودک و ترجیحات متقاضیان صورت می گیرد. دیدارهای اولیه بین متقاضیان و کودک در محیطی مناسب و تحت نظارت کارشناسان بهزیستی انجام می شود تا پذیرش طرفین مورد ارزیابی قرار گیرد. در برخی موارد، اگر تعامل مناسبی شکل نگیرد، امکان معرفی تا سه کودک به خانواده متقاضی وجود دارد.

گام ششم: صدور حکم سرپرستی (آزمایشی و قطعی)

در صورت نهایی شدن توافق و تأیید کارشناسان، قاضی حکم سرپرستی آزمایشی را برای یک دوره شش ماهه صادر می کند. در طول این دوره، کودک در خانواده متقاضی زندگی می کند و سازمان بهزیستی بر وضعیت او نظارت دارد تا از پایداری رابطه و سلامت کودک اطمینان حاصل شود. پس از اتمام موفقیت آمیز دوره آزمایشی و تأیید کارشناسان بهزیستی، حکم سرپرستی آزمایشی به حکم قطعی تبدیل شده و رابطه فرزندخواندگی برای همیشه تثبیت می گردد.

ابهامات و پرسش های متداول پیرامون فرزندخواندگی از بهزیستی

گرفتن کودک از بهزیستی، فرآیندی مهم و حساس است که سوالات و ابهامات زیادی را برای متقاضیان ایجاد می کند. در این بخش، به رایج ترین این پرسش ها پاسخ داده می شود تا مسیر فرزندخواندگی از بهزیستی برای متقاضیان روشن تر گردد.

چرا فرآیند فرزندخواندگی طولانی و زمان بر است؟

یکی از پرتکرارترین سوالات این است که چرا با وجود تعداد زیاد کودکان تحت پوشش بهزیستی، فرآیند فرزندخواندگی زمان بر است. دلایل متعددی برای این موضوع وجود دارد:

1. عدم مسئولیت بهزیستی در تأمین کودک: سازمان بهزیستی متولی تأمین کودک برای متقاضیان نیست، بلکه مسئول واگذاری کودکانی است که از نظر قانونی بی سرپرست یا بدسرپرست تشخیص داده شده اند و حکم قضایی لازم برای واگذاری آن ها صادر شده باشد. این پروسه قضایی خود زمان بر است.
2. ضرورت تأیید قضایی وضعیت کودک: هر کودکی که وارد بهزیستی می شود، بلافاصله قابل واگذاری نیست. وضعیت بی سرپرستی یا بدسرپرستی او باید از طریق مراجع قضایی تأیید شود و تمام تلاش ها برای یافتن والدین واقعی یا خویشاوندان درجه اول او صورت گیرد. تنها در صورت عدم امکان بازگشت کودک به خانواده زیستی، او برای فرزندخواندگی آماده می شود.
3. اهمیت احراز صلاحیت کامل خانواده متقاضی: این کودکان امانت هایی هستند که باید به بهترین خانواده ای که می تواند آینده ای امن و شایسته را برای آن ها فراهم کند، سپرده شوند. احراز صلاحیت های کامل مالی، اخلاقی، جسمی، روانی و فرهنگی خانواده های فرزندپذیر برای بهزیستی و دادگاه از اهمیت بالایی برخوردار است که این امر نیز مستلزم بررسی های دقیق و زمان بر است.

شفافیت در فرآیند فرزندخواندگی: آیا پارتی بازی وجود دارد؟

با راه اندازی سامانه ملی فرزندخواندگی بهزیستی، روند فرزندخواندگی شفاف تر و قابل رصد شده است. این سامانه امکان هرگونه دخالت سلیقه ای و پارتی بازی را به حداقل رسانده است. ممکن است برخی خانواده ها به دلیل تفاوت در زمان انتظار برای دریافت فرزند، تصور کنند که تبعیضی صورت گرفته است، اما این تفاوت اغلب ناشی از عوامل زیر است:

• شرایط کودک مورد درخواست: متقاضیانی که درخواست نوزاد دختر سالم دارند، به دلیل تعداد زیاد متقاضی در این گروه، مدت زمان بیشتری در صف انتظار می مانند. در مقابل، خانواده هایی که پذیرای کودکان با سن بالاتر، دارای معلولیت یا بیماری خاص هستند، به دلیل تعداد کمتر متقاضی در این گروه ها، فرآیند کوتاه تری را تجربه می کنند.
• ویژگی های خاص هر پرونده: هر پرونده فرزندخواندگی شرایط منحصربه فرد خود را دارد و زمان بندی آن می تواند متغیر باشد.

در صورت احساس هرگونه اجحاف، متقاضیان می توانند از طریق بخش پرسش و پاسخ سامانه فرزندخواندگی یا سامانه دیدبان سازمان بهزیستی (با شماره تماس ۱۴۸۲) مراتب را به ستاد کشوری اطلاع دهند.

مدت زمان تقریبی و عوامل مؤثر بر فرآیند گرفتن کودک از بهزیستی

مدت زمان گرفتن بچه از بهزیستی متغیر است. در صورتی که کودک واجد شرایط واگذاری موجود باشد و پرونده قضایی او تکمیل شده باشد، فرآیند می تواند در مدت زمان کمتر از شش ماه نیز به اتمام برسد. با این حال، عوامل متعددی بر کاهش یا افزایش این زمان تأثیرگذارند:

• جنسیت و سن کودک مورد درخواست: همانطور که ذکر شد، تقاضا برای نوزاد دختر بسیار بالا است، در نتیجه صف انتظار برای این گروه طولانی تر است. متقاضیان کودکان با سن بالاتر (به ویژه پسران) یا کودکان دارای معلولیت و بیماری های خاص، معمولاً زمان انتظار کمتری دارند.
• تکمیل بودن مدارک و سرعت عمل متقاضی: هرگونه نقص در مدارک یا تأخیر در پیگیری مراحل، می تواند زمان فرآیند را طولانی تر کند.

آمار کودکان تحت پوشش بهزیستی و اولویت ها

تعداد فرزندان تحت پوشش بهزیستی از نظر جنسیت تقریباً برابر است (حدود ۵۰ درصد دختر و ۵۰ درصد پسر)، اما به دلیل تمایل بالای متقاضیان به نوزاد دختر، صف انتظار برای این گروه طولانی تر است و این امر موجب می شود کودکان با سن بالاتر، به ویژه پسران، مدت زمان بیشتری در مراکز شبه خانواده بمانند.

حدود ۸۰ درصد فرزندخواندگی ها در سال های اخیر در محدوده سنی ۰ تا ۳ سال صورت می گیرد و فرزندخواندگی در سنین بالای ۳ سال متقاضی بسیار کمتری دارد. یکی از دلایل این امر، تمایل برخی خانواده ها به پنهان نگه داشتن حقیقت فرزندخواندگی از کودک و اطرافیان است که مطالعات نشان داده این رویکرد اشتباه بوده و در آینده به کودک آسیب های روحی جدی وارد می کند. صداقت با کودک از همان سنین پایین در مورد فرزندخواندگی، برای سلامت روان او ضروری است.

دلایل افزایش سخت گیری در فرآیند فرزندخواندگی

بسیاری بر این باورند که روند فرزندخواندگی سخت تر شده است. اما این سخت گیری نه به معنای دشوارتر شدن، بلکه به معنای قانونمندتر و دقیق تر شدن فرآیند است. در گذشته، شاید برخی شرایط خانواده ها به درستی بررسی نمی شد که این امر منجر به آسیب های جبران ناپذیری به کودکان می شد. امروزه، با توجه به اینکه برای هر کودک بیش از یک خانواده متقاضی وجود دارد، وظیفه بهزیستی است که به نمایندگی از جامعه، بهترین خانواده را برای کودک انتخاب کند.

یکی از اهداف اصلی این سخت گیری، جلوگیری از فسخ فرزندخواندگی است. فسخ سرپرستی یکی از تلخ ترین و آسیب زاترین تجربیات برای یک کودک است که می تواند لطمات روحی عمیقی به او وارد کند. همچنین، قوانین جدید بر حفظ پیوندهای خواهر و برادری تأکید دارند تا کودکان در صورت امکان، از هم جدا نشوند و از حمایت عاطفی یکدیگر محروم نگردند. این تدابیر به منظور حفظ حقوق و منافع عالیه کودک و تضمین آینده ای پایدار برای اوست.

تعهد تملیک بخشی از اموال به نام فرزندخوانده (ماده ۱۴ قانون حمایت)

ماده ۱۴ قانون حمایت از کودکان بی سرپرست و بدسرپرست مقرر می دارد که دادگاه در صورتی حکم سرپرستی صادر می کند که درخواست کننده سرپرستی، بخشی از اموال یا حقوق خود را به کودک یا نوجوان تحت سرپرستی تملیک کند. تشخیص نوع و میزان مال یا حقوق مزبور با دادگاه است. علت اصلی این شرط، عدم بهره مندی فرزندخوانده از ارث سرپرستان خود است. قانون گذار با این ماده تلاش کرده است تا آینده مالی کودک فرزندخوانده را در برابر سایر اعضای خانواده تضمین نماید.

در مواردی که دادگاه تشخیص دهد اخذ تضمین عینی از درخواست کننده ممکن یا به مصلحت نیست و سرپرستی کودک ضرورت داشته باشد، دستور اخذ تعهد کتبی به تملیک بخشی از اموال یا حقوق در آینده را صادر و پس از قبول درخواست کننده و انجام دستور، حکم سرپرستی صادر می کند. همچنین تبصره ای در این ماده وجود دارد که در صورتی دادگاه تشخیص دهد اعطای سرپرستی بدون اجرای مفاد این ماده به مصلحت کودک یا نوجوان می باشد، به صدور حکم سرپرستی اقدام می کند.

راهکارهای شرعی محرمیت در فرزندخواندگی

بحث محرمیت در فرزند خواندگی، به ویژه برای فرزند دختر و پسر، از دغدغه های مهم خانواده های متدین است. از آنجا که فرزندخوانده از نظر شرعی فرزند بیولوژیکی محسوب نمی شود، احکام محرمیت با او همانند افراد بیگانه است. برای ایجاد محرمیت، خانواده ها می توانند از راهکارهای شرعی مانند شیر دادن به کودک (اگر در سنین شیرخوارگی باشد و شرایط آن فراهم باشد) یا ازدواج با یکی از محارم کودک (در صورت امکان) استفاده کنند. هر خانواده ای در این زمینه می تواند از احکام مرجع تقلید خود تبعیت کند و در این میان محدودیت خاصی وجود ندارد. مشاوره با علمای دین و کارشناسان شرعی برای یافتن راهکار مناسب، توصیه می شود.

ضرورت فرهنگ سازی برای پذیرش کودکان دارای معلولیت و بیماری های خاص

یکی از چالش های اصلی در فرزندخواندگی از بهزیستی، ضعف فرهنگ پذیری کودکان دارای معلولیت یا بیماری های خاص است. در حالی که تعداد قابل توجهی از این کودکان در مراکز بهزیستی چشم انتظار خانواده هستند، اکثر متقاضیان تمایل به پذیرش کودکان سالم و نوزادان دارند. فرهنگ سازی یک امر زمان بر و تدریجی است و نیازمند همکاری رسانه ها، هنرمندان و جامعه است. تولید محتوای تأثیرگذار مانند فیلم، سریال و انیمیشن، که به صورت طبیعی و مثبت به موضوع فرزندخواندگی و به ویژه پذیرش کودکان با نیازهای خاص بپردازد، می تواند نقش بسزایی در تغییر نگرش جامعه و ترغیب خانواده ها به پذیرش این کودکان ایفا کند. پذیرش این کودکان، علاوه بر اجر معنوی، فرصتی بی بدیل برای این فرزندان است تا زندگی طبیعی و در محیط خانواده را تجربه کنند.

آمارهای اخیر فرزندخواندگی در ایران

آمارهای فرزندخواندگی در ایران نشان دهنده پویایی این فرآیند است، اگرچه همواره نیاز به بهبود و تسریع وجود دارد. به عنوان مثال، در شش ماهه نخست سال ۱۳۹۹، تعداد ۵۳۹ فرزند تحت پوشش بهزیستی در سراسر کشور به فرزندخواندگی رفته اند. نکته قابل توجه این است که از این تعداد، ۲۸ فرزند دارای معلولیت نیز به آغوش خانواده ها سپرده شده اند که نشان دهنده گام های مثبتی در جهت فرهنگ سازی است. استان تهران نیز با ۱۵۵ فرزندخواندگی در همین دوره، بیشترین آمار را به خود اختصاص داده است. این آمارها، هرچند امیدوارکننده، اما لزوم تلاش بیشتر برای کاهش زمان انتظار و افزایش آمار پذیرش کودکان با نیازهای خاص را گوشزد می کنند.

پیامدهای حقوقی و وظایف سرپرستان پس از حکم قطعی فرزندخواندگی

با صدور حکم قطعی سرپرستی، مجموعه ای از آثار حقوقی و تکالیف جدید برای سرپرستان و فرزندخوانده ایجاد می شود که در قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست به تفصیل به آن ها پرداخته شده است. آگاهی از این موارد برای هر متقاضی گرفتن بچه از بهزیستی حیاتی است.

ثبت احوال و صدور شناسنامه جدید برای فرزندخوانده

مطابق با ماده ۲۲ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، پس از صدور حکم قطعی سرپرستی، دادگاه مفاد حکم را به اداره ثبت احوال و اداره بهزیستی ابلاغ می کند. اداره ثبت احوال مکلف است نام و نام خانوادگی کودک یا نوجوان تحت سرپرستی و همچنین مفاد حکم سرپرستی را در اسناد سجلی و شناسنامه سرپرست یا زوجین سرپرست وارد کند. همچنین، شناسنامه جدیدی برای کودک یا نوجوان با درج نام و نام خانوادگی سرپرست یا زوجین سرپرست صادر می شود. در قسمت توضیحات این شناسنامه، مفاد حکم سرپرستی و نام و نام خانوادگی والدین واقعی (در صورت مشخص بودن) قید می گردد.

یک نکته مهم در این زمینه این است که فرزندخوانده پس از رسیدن به سن هجده سالگی، حق دارد از اداره ثبت احوال درخواست صدور شناسنامه جدیدی را برای خود کند. در این شناسنامه جدید، در صورت معلوم بودن، نام والدین واقعی او درج می شود و در صورت معلوم نبودن، می تواند نام خانوادگی مورد نظر خود را انتخاب کند. این حق به کودک فرصت می دهد تا در بزرگسالی، هویت قانونی خود را با آگاهی کامل از گذشته اش، بازتعریف کند.

تکالیف سرپرست نسبت به فرزندخوانده

تکالیف سرپرست نسبت به کودک یا نوجوانی که سرپرستی او را قبول کرده است، از لحاظ نگهداری، تربیت، تأمین نفقه، و احترام، نظیر تکالیف والدین نسبت به اولاد بیولوژیکی خود می باشد. این بدان معناست که هیچ تفاوتی نباید بین فرزندخوانده و فرزندان طبیعی در نحوه برخورد و تأمین نیازها قائل شد. سرپرستان موظفند با تمام توان خود، محیطی سرشار از مهر و محبت، امنیت و امکان رشد و بالندگی را برای فرزندخوانده فراهم آورند.

حقوق مالی فرزندخوانده

یکی از مهم ترین جنبه های حمایت از فرزندخوانده، تأمین حقوق مالی اوست. برخلاف تصور رایج، صدور حکم سرپرستی به هیچ وجه موجب قطع پرداخت مستمری یا مزایای قانونی که به موجب قوانین دیگر به کودک یا نوجوان تعلق گرفته یا می گیرد، نمی شود. همچنین، در صورت فوت سرپرست منحصر یا سرپرستان که مشمول یکی از صندوق های بازنشستگی بوده اند، افراد تحت سرپرستی در حکم افراد تحت تکفل متوفی محسوب گردیده و تا تعیین سرپرست جدید، از مزایای مستمری وظیفه بازماندگان برخوردار خواهند شد. علاوه بر این، سرپرست یا سرپرستان موظفند با نظر سازمان بهزیستی، خود را نزد یکی از شرکت های بیمه به نفع کودک یا نوجوان تحت سرپرستی، بیمه عمر کنند تا آینده مالی او به بهترین شکل تضمین شود.

موارد و دلایل فسخ حکم سرپرستی کودک

فسخ فرزند خواندگی، رویدادی ناگوار و آسیب زا برای کودکان است و به همین دلیل، قانون گذار شرایط سختگیرانه ای را برای آن پیش بینی کرده است. حکم سرپرستی، پس از اخذ نظر کارشناسی سازمان بهزیستی و مطابق با قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست، تنها در موارد بسیار خاص و با تشخیص مراجع قضایی قابل فسخ است.

شرایط قانونی فسخ حکم سرپرستی

دلایل و شرایط قانونی که می تواند منجر به فسخ حکم سرپرستی شود، عبارتند از:

1. احراز ضرورت فسخ توسط دادستان و سازمان بهزیستی: اگر دادستان و سازمان بهزیستی، با بررسی شرایط، به این نتیجه برسند که ادامه سرپرستی به صلاح کودک نیست و منافع عالیه او ایجاب می کند که حکم سرپرستی فسخ شود، این امر امکان پذیر است.
2. انتفای هر یک از شرایط اولیه متقاضیان: اگر هر یک از شرایطی که در ماده ۶ قانون حمایت از کودکان و نوجوانان بی سرپرست و بدسرپرست برای متقاضیان فرزندخواندگی مقرر شده بود (مانند صلاحیت اخلاقی، سلامت جسمی و روانی، تمکن مالی و عدم اعتیاد)، از بین برود یا مشخص شود که در ابتدا نیز وجود نداشته، حکم سرپرستی قابل فسخ است.
3. درخواست سرپرست به دلیل سوء رفتار غیرقابل تحمل کودک: در مواردی نادر که سوء رفتار کودک یا نوجوان برای سرپرست یا سرپرستان به حدی غیرقابل تحمل باشد که ادامه زندگی مشترک امکان پذیر نباشد، سرپرست می تواند تقاضای فسخ حکم سرپرستی را به دادگاه ارائه دهد.
4. توافق کودک با سرپرست پس از رشد: اگر طفل پس از رسیدن به سن بلوغ و رشد (۱۵ سال تمام شمسی برای پسر و ۹ سال تمام شمسی برای دختر)، با سرپرست یا سرپرستان خود توافق کند که حکم سرپرستی فسخ شود، این امکان وجود دارد.
5. مشخص شدن والدین واقعی و صلاحیت آن ها: در صورتی که پس از صدور حکم سرپرستی، پدر یا مادر یا جد پدری کودک یا نوجوان یا وصی منصوب از سوی ولی قهری مشخص شوند و صلاحیت لازم برای سرپرستی را (ولو با ضم امین یا ناظر از سوی دادگاه) دارا باشند، حکم سرپرستی قابل فسخ است. این بند با هدف بازگشت کودک به خانواده زیستی اش (در صورت احراز صلاحیت) تنظیم شده است.

دادگاه صالح برای رسیدگی به امور مربوط به نگهداری کودکان و نوجوانان بی سرپرست، دادگاه محل اقامت درخواست کننده می باشد.

هزینه ها و نحوه پیگیری درخواست فرزندخواندگی

آگاهی از هزینه فرزند خواندگی و چگونگی نحوه پیگیری پرونده فرزند خواندگی، دو جنبه مهم برای متقاضیانی است که قصد گرفتن بچه از بهزیستی را دارند. این اطلاعات به آن ها کمک می کند تا با آمادگی بیشتری وارد فرآیند شوند.

هزینه های مرتبط با فرآیند فرزندخواندگی

در حال حاضر، ثبت نام فرزند خواندگی بهزیستی از طریق سامانه ملی فرزندخواندگی، رایگان است و متقاضیان برای ثبت درخواست اولیه نیازی به پرداخت هیچ هزینه ای ندارند. با این حال، باید توجه داشت که فرآیند فرزندخواندگی شامل برخی هزینه های جانبی و تعهدات مالی است که متقاضیان باید به آن ها توجه کنند:

• هزینه های مربوط به مدارک: شامل هزینه های مربوط به دریافت گواهی های پزشکی (مانند گواهی پزشکی قانونی برای ناباروری)، گواهی عدم اعتیاد، گواهی عدم سوءپیشینه، برابر اصل کردن مدارک در دفاتر اسناد رسمی و غیره.
• هزینه های مشاوره روان شناسی: ممکن است نیاز به پرداخت هزینه برای جلسات مشاوره با روان شناس معتمد سازمان بهزیستی باشد.
• تعهدات مالی: متقاضیان باید توانایی مالی لازم برای تأمین نگهداری، تربیت، تحصیل و پوشش بیمه ای کودک را داشته باشند. همچنین، شرط تملیک بخشی از اموال یا حقوق به نام فرزندخوانده (ماده ۱۴ قانون حمایت) نیز یک تعهد مالی مهم است که باید مدنظر قرار گیرد.

بنابراین، اگرچه ثبت نام اولیه رایگان است، اما فرآیند کلی فرزندخواندگی از بهزیستی نیازمند برنامه ریزی مالی و آمادگی برای پوشش هزینه های جانبی و تعهدات بلندمدت است.

راهنمای پیگیری ثبت نام فرزندخواندگی در سامانه بهزیستی

پس از ثبت نام فرزند خواندگی بهزیستی و تکمیل فرم ها در سامانه، متقاضیان می توانند وضعیت درخواست خود را به صورت اینترنتی پیگیری کنند. نحوه پیگیری ثبت نام فرزندخواندگی بهزیستی به شرح زیر است:

1. مراجعه به سامانه: ابتدا به آدرس adoption.behzisti.net مراجعه کنید.
2. ورود به بخش پیگیری پرونده: در صفحه اصلی سامانه، روی گزینه پیگیری پرونده کلیک کنید.
3. وارد کردن اطلاعات: در صفحه جدید، شماره موبایلی که با آن ثبت نام کرده اید و رمز عبور دریافتی در زمان ثبت نام را در کادرهای مربوطه وارد کرده و دکمه ورود را بزنید.
4. مشاهده وضعیت پرونده: پس از ورود به حساب کاربری خود، می توانید وضعیت فعلی پرونده فرزندخواندگی خود را مشاهده کرده و از مراحل آتی مطلع شوید.

کد پیگیری که در انتهای فرآیند ثبت نام اولیه به شما داده می شود، برای پیگیری های بعدی بسیار حائز اهمیت است و باید آن را نزد خود نگهداری کنید. استفاده منظم از این سامانه به متقاضیان کمک می کند تا از آخرین وضعیت درخواست خود آگاه باشند و در صورت نیاز، مدارک یا اطلاعات تکمیلی را ارائه دهند.

نتیجه گیری

فرآیند گرفتن بچه از بهزیستی، مسیری ارزشمند و حیاتی برای کودکان بی سرپرست و بدسرپرست و همچنین خانواده هایی است که آرزوی داشتن فرزند را در دل دارند. این مسیر، اگرچه ممکن است با پیچیدگی ها و مراحل زمان بر قانونی و اداری همراه باشد، اما تمامی این تدابیر با هدف حفظ حقوق و منافع عالیه کودک و تضمین آینده ای روشن و پایدار برای او طراحی شده اند. از ثبت نام در سامانه ملی فرزندخواندگی بهزیستی گرفته تا احراز صلاحیت های دقیق، هر گام با دقت و وسواس انجام می شود تا اطمینان حاصل شود که کودکان در بهترین محیط خانوادگی قرار می گیرند.

صبر، آگاهی و پیگیری دقیق، کلید موفقیت در این فرآیند است. متقاضیان فرزندخواندگی از بهزیستی با درک عمیق از ماهیت این مسئولیت خطیر و با همراهی و مشاوره های تخصصی سازمان بهزیستی، می توانند این مسیر را با موفقیت طی کرده و عشق، امید و خانواده را به زندگی کودکان نیازمند هدیه دهند. این فرآیند نه تنها به کودکان کمک می کند تا از نعمت خانواده بهره مند شوند، بلکه به خانواده های متقاضی نیز فرصتی بی نظیر برای تجربه عمیق ترین احساسات انسانی و ایفای نقشی مؤثر در جامعه می بخشد.