بسته‌بندی چیست؟
تعریف بسته‌بندی به این صورت می‌باشد: کارتن سازی، هنر و فناوری بستن و محافظت از محصول است که به‌عنوان یک سیستم هماهنگ جهت آماده‌سازی کالا برای جابجایی ایمن، نگهداری، انبارش، حمل‌ونقل، تأمین، توزیع، فروش و مصرف شناخته می‌شود. در این فرآیند استراتژی‌ها به‌گونه‌ای تعریف می‌شوند که ارزش مصرفی، فروش و درنتیجه سود افزایش یابد.
صنعت بسته‌بندی کالا در لجستیک
صنعت بسته‌بندی به‌عنوان یکی از ارکان لجستیک و زنجیره تامین کالا و از تاثیرگذارترین مولفه‌های اقتصادی صنعت و رقابت بوده و می‌باشد. صنعت بسته‌بندی دو نقش اصلی را در اقتصاد ایفا می‌کند؛ اولاً خود به‌عنوان یک صنعت پویا و با ارزش‌افزوده بالا قلمداد شده و ثانیاً به‌عنوان توانمندساز و محرک سایر صنایع جهت ایجاد و تقویت مزیت رقابتی می‌باشد. وظیفه سیستم بسته‌بندی، کنترل، پیاده‌سازی، سازماندهی و بهینه‌سازی فرآیندها و ساختارهای مربوطه است و همچنین باید در مورد ایده و راه‌حل‌های مطلوب بسته‌بندی با سازنده به توافق برسد. بسته‌بندی کارآمد، با کاهش زمان بسته‌بندی و باز کردن بسته‌بندی، تا حد امکان در هزینه‌ها صرفه‌جویی می‌کند.
سیستم بسته‌بندی باید با فرآیندهای انبار و حمل‌ونقل هماهنگ باشد (هر سه نشان‌دهنده پیوند بین تولید و توزیع هستند). این فرآیند شامل طراحی، ارزیابی و تولید بسته‌ها و قرار دادن محصول در آن‌ها جهت نگهداری و حفاظت از محتوای بسته به‌گونه‌ای است که کمترین آسیب در هنگام تولید تا مصرف به محصول و از طرف دیگر به محیط‌زیست وارد شود. علاوه بر این مزیت، از بسته‌بندی بطور مثال کارتن تخم مرغ برای تحقق اهداف در زمینه‌های ذخیره‌سازی، حمل‌ونقل و بازاریابی استفاده می‌شود.
اهمیت بسته‌بندی در لجستیک
در دنیای رقابتی و پیچیده امروز، مفهوم بسته‌بندی دیگر شامل مباحث ابتدایی قرار دادن محموله‌ها در یک جعبه مقوایی ساده نیست؛ بلکه این مرحله از یک سیستم پیچیده و هماهنگ تشکیل شده است تا اطمینان حاصل شود اقلام به‌صورت کارآمد، ارزان و بهینه در کل زنجیره تأمین حرکت می‌کنند. بسته‌بندی مناسب نه‌تنها سفر مطمئن کالا را از مرکز توزیع نهایی به درب منزل مصرف‌کننده تضمین می‌کند، بلکه نقشی کلیدی در سایر مراحل لجستیک ایفا می‌کند.
در ادامه به بحث در مورد دلایل اهمیت بسته‌بندی در لجستیک می‌پردازیم. کالاهای بسیاری وجود دارد که حمل‌ونقل آن‌ها بدون بسته‌بندی مناسب بسیار مشکل خواهد بود. یک مثال ساده و متداول آن پیچ و مهره است. آیا می‌توانید تصور کنید که پیچ و مهره را بدون قرار دادن در جعبه یا ظرف مناسب حمل کنید؟ بنابراین بسته‌بندی مناسب به شما این امکان را می‌دهد تا کالاهای خود را به‌راحتی و بدون دردسر حمل کنید.
هزینه محصولاتی که در حین حمل آسیب می‌بینند یا دچار زدگی می‌شوند بسیار بالاست؛ زیرا شما نه‌تنها هزینه خود کالا و پولی را که برای حمل آن هزینه کرده‌اید از دست می‌دهید، بلکه ممکن است مجبور شوید یک جایگزین نیز برای آن کالا ارسال کنید. حتی اگر این اتفاق بیش‌ازحد مکرر رخ دهد می‌تواند برای شما هزینه‌های سنگین‌تری داشته باشد برای مثال به اعتبار شما آسیب برساند.
در حین حمل‌ونقل ممکن است محصولات آسیب ببینند و کیفیت آن‌ها کاهش یابد. هدف از بسته‌بندی این است که محصول را با جعبه‌های مقوایی یا چوبی محافظت کنید تا از آسیب و کاهش کیفیت جلوگیری شود. با بسته‌بندی می‌توان از آسیب ناشی از ارتعاشات و سقوط جلوگیری کرد و همچنین از افت کیفیت به دلیل کپک و پوسیدگی ناشی از رطوبت جلوگیری کرد. اگر محصولات شکل دشواری برای حمل داشته باشند می‌توان آن‌ها را در یک جعبه مقوایی قرار داد که در این صورت راحت‌تر می‌توان آن‌ها را حمل کرد. ازاین‌رو بسته‌بندی به شما این اطمینان را می‌دهد که اقلام بدون آسیب به محل نهایی خود رسیده و در وقت و هزینه شما صرفه‌جویی شود.
بسته‌بندی‌ها، اطلاعات مهمی را در اختیار کسانی که اقلام شما را حمل می‌کنند و به مشتری نهایی تحویل می‌دهند قرار می‌دهد. برخی از این اطلاعات ممکن است بسیار ساده و ابتدایی باشند مانند علامت “شکننده”، اما گاهی نیز اطلاعاتی وجود دارد که می‌تواند نکات دقیق‌تری را در اختیار ما قرار دهد مانند دستورالعمل‌های ذخیره کالا در دمای خاص یا دستورالعمل‌های دقیق جابجایی. همچنین می‌توانید محصولات را با علامت‌گذاری نام محتویات، حجم، تاریخ تولید و تعداد قطعه روی جعبه مقوایی به‌راحتی متمایز کنید.
آیا لازم است که اقلام شما بین حمل‌ونقل اولیه و تحویل به مشتری نهایی، مدتی را در انبار صرف کنند؟ در این مواقع، داشتن بسته‌بندی مناسب به سهولت ذخیره‌سازی کمک می‌کند. صرف‌نظر از شکل محصول، بسته‌بندی مناسب می‌تواند ذخیره‌سازی محصولات در قفسه‌بندی انبار یا پالت را تسهیل کند. آیا می‌دانید بسته‌بندی می‌تواند به‌عنوان یک ابزار برای فروش بیشتر شما به کار برود؟ صنعت بسته‌بندی نقشی پررنگ در بازاریابی ایفا می‌کند. استفاده از بسته‌بندی مناسب با رنگ، طرح و نام تجاری شما باعث جلب‌توجه بیشتر مشتریان می‌شود و به‌مرور فروش شما را افزایش می‌دهد.
انواع حوزه‌های بسته‌بندی
اقدامات انجام شده در حوزه بسته‌بندی به ۳ دسته تقسیم می‌شوند:
- لجستیک (تسهیل فرآیند حمل‌ونقل، حفاظت از محصولات و محیط‌زیست، در دسترس قرار دادن اطلاعات)
- بازاریابی (انتخاب قالب و طراحی مناسب – وفاداری و رضایت مشتری)
- محیط‌زیست (قابلیت بازیافت، قابلیت استفاده مجدد، لجستیک معکوس)
زنجیره ارزش بسته‌بندی کالا
زنجیره ارزش بسته‌بندی شامل کلیه کسب‌وکارها و واحدهایی است که به‌طور مستقیم و یا غیرمستقیم تقاضای مشتری نهایی را برطرف می‌کنند. با حذف و یا کمرنگ شدن نقش هرکدام از این عوامل، زنجیره ارزش به‌درستی عمل نکرده و فعالیت دیگر حلقه‌ها نیز مختل خواهد شد.
زنجیره ارزش بسته‌بندی شامل:
- مصرف‌کننده
- خرده‌فروش‌ها
- عمده‌فروشان
- شرکت‌های تولیدی
- توزیع‌کنندگان
- تولیدکنندگان بسته‌بندی، تجهیزات و مواد اولیه (مثل پلاستیک، رزین و…)
- تأمین‌کننده سرمایه (بانک‌ها و مؤسسات مالی)
- تأمین‌کنندگان مواد اولیه، تجهیزات و ماشین‌آلات بسته‌بندی
- سیاست‌ها، قوانین و تدارکات
- دانشگاه‌ها و مؤسسات آموزشی
- انجمن‌های صنعت
- بازیافت بسته‌بندی
همچنین باید توجه داشت که این زنجیره ارزش تنها در حال انتقال محصول فیزیکی نیست بلکه می‌تواند داده‌ها، اطلاعات، سرمایه، طرح، اندیشه، تکنولوژی را نیز انتقال دهد. همچنین در مدیریت زنجیره ارزش بسته‌بندی باید موارد زیر را مدنظر قرار داد:
- مکان فیزیکی تولیدکننده، تأمین‌کننده، مصرف‌کننده، مراکز فروش و غیره
- حداکثر ظرفیت انبار، میزان سفارش، ذخیره مطمئن مواد و محصولات، حمل‌ونقل و شیوه منتخب برای حمل‌ونقل مواد و محصول نهایی
عوامل تأثیرگذار در شکل‌گیری بسته‌بندی
انواع بسته‌بندی مورد استفاده برای یک محصول خاص، دارای پیامدهایی است که فراتر از حفاظت کالا می‌باشد. اندازه، مواد و طراحی بسته‌بندی، بدون توجه به تاثیر زیبایی ظاهری بر مشتری، مستقیما بر هزینه‌های مربوط به ذخیره‌سازی و حمل‌ونقل کالا تاثیر می‌گذارد؛ بنابراین، تصمیمات مربوط به انتخاب بسته‌بندی از اهمیت استراتژیک برای یک شرکت برخوردار هستند.
بسته‌بندی محصول شامل لایه‌های مختلفی است که به شرح زیر طبقه‌بندی می‌شود:
– بسته‌بندی اولیه، فروش یا واحد مصرف
بسته‌بندی اولیه، محصول را ذخیره کرده و از آن محافظت می‌کند. این بسته‌بندی در تماس مستقیم با خود کالا است و هدف آن محافظت از محصول در برابر آب، رطوبت، نور و گرما و حفظ آن در شرایط مطلوب است. این بسته‌بندی به‌گونه‌ای است که کوچک‌ترین واحد مصرف را تعیین می‌کند (برای مثال بسته‌بندی هر قطعه آب‌نبات) و فروش واحد کالا را تسهیل می‌کند. بسته‌بندی اولیه اشکال بسیار متنوعی به خود می‌گیرد مانند قوطی، شیشه، کیسه، بطری و… . عملکردهای بسته‌بندی اولیه به شرح زیر است:
- دستورالعمل استفاده و سایر داده‌های ضروری مانند تاریخ انقضا را نمایش می‌دهد.
- برند را نمایش می‌دهد و جذابیت محصول برای مصرف‌کننده را افزایش می‌دهد.
- با حداقل مواد ممکن از کالا محافظت می‌کند.
– بسته‌بندی ثانویه یا گروهی
مجموعه‌ای از بسته‌بندی‌های اولیه در کنار هم، بسته‌بندی ثانویه را ایجاد می‌کنند که این نوع بسته‌بندی، محافظت بیشتری از محصول انجام می‌دهد و بازاریابی محصول را در مقیاس بزرگ‌تر تسهیل می‌کند. این بسته‌بندی بیشتر شامل جعبه‌های مقوایی است، اگرچه می‌تواند پلاستیکی نیز باشد. به‌عنوان‌مثال هر پاکت شیر یک بسته‌بندی اولیه دارد و جعبه‌ای متشکل از چندین پاکت شیر، یک بسته‌بندی ثانویه را تشکیل می‌دهد.