آزمایش غربالگری و تشخیص نقصهای مادرزادی جنین در سه ماهۀ اول بارداری
ناهنجاریهای مادرزادی و بسیاری از اختلالات ژنتیکی میتواند در اوایل بارداری با استفاده از تکنیکهای مختلف تهاجمی و غیرتهاجمی شناسایی شود. آزمایشهایی که در سه ماهۀ اول بارداری برای تشخیص نقصهای مادرزادی جنین انجام میشود شامل آزمایشهای غربالگری و آزمایش تشخیصی است. هدف این آزمایشها تشخیص زودهنگام نقصها و اختلالات کروموزومی و ژنتیکی در جنین است. در این مطلب میتوانید با جزئیات آزمایشهای غربالگری بارداری و آزمایش تشخیصی در سه ماهۀ اول بارداری بیشتر آشنا شوید.
غربالگری سه ماه اول بارداری
سونوگرافی NT و آزمایشهای خون سه ماهۀ اول بارداری که اغلب به طور همزمان انجام میشود، غربالگری سه ماهۀ اول بارداری نام دارد. آزمایشهای غربالگری سه ماهۀ اول معمولاً بین هفتههای ۱۱ تا ۱۳ انجام میشود. غربالگری سه ماهۀ اول این امکان را برای مادر به وجود میآورد که هرچه زودتر نسبت به مشکلات احتمالی آگاه شود. آزمایشهای غربالگری تنها ریسک ابتلای جنین به یک اختلال کروموزومی یا ژنتیکی را مشخص میکند و به هیچ عنوان به معنی وجود قطعی اختلال نیست. این آزمایشها شامل موارد زیر است:
آزمایشهای خون سه ماهۀ اول بارداری
در این آزمایش غربالگری بارداری در مشهد، مقدار دو ماده را در خون اندازهگیری میکنند؛ بتای آزاد گنادوتروپین جفتی انسان یا hCG و پروتئین A پلاسما؛ PAPP-A، که در دوران بارداری تولید میشود. هورمون hCG توسط جفت تولید میشود و میزان زیاد آن میتواند نشاندهندۀ برخی نقصهای مادرزادی باشد. پروتئین A، پروتئینی است که در خون موجود است و کم بودن میزان آن ممکن است به دلیل برخی نقصهای مادرزادی باشد.
سونوگرافی NT
در این سونوگرافی، ضخامت پوست ناحیۀ پشت گردن جنین اندازهگیری میشود. ضخامت غیرطبیعی پوست این ناحیه میتواند از نشانههای اولیۀ انواع خاصی از نقصهای مادرزادی مثل سندرم داون باشد. سونوگرافی NT معمولاً همزمان با آزمایشهای خون اواخر سه ماهۀ اول بارداری انجام میشود. درصورتیکه امکان سونوگرافی NT وجود نداشته باشد، پزشک آزمایشهای غربالگری یکپارچه را درخواست میکند که آزمایش غربالگری سه ماهۀ اول و سه ماه دوم است. آزمایشگاه با بررسی نتیجۀ آزمایش غربالگری، سن شما و جنین و عوامل دیگر، احتمال بروز مشکلات خاصی در جنین را بررسی میکند.
نتایج آزمایش غربالگری سه ماهۀ اول، معمولاً فرد را در یکی از گروههای پرخطر، خطر متوسط یا کمخطر دستهبندی میکند. اگر فرد در دستۀ پرخطر دستهبندی شود، در سریعترین زمان ممکن، آزمایش تشخیصی مانند نمونهبرداری از پرزهای جفتی؛ CVS، یا آمنیوسنتز برای تشخیص قطعی مشکل توصیه میشود. اگر نتیجۀ غربالگری، خطر متوسط را احتمال داده باشد، معمولاً پزشک غربالگری سه ماهۀ دوم یا آزمایش خون نشانگرهای چهارگانه را توصیه میکند و نتایج غربالگری سه ماهۀ اول و دوم ملاک عمل پزشک خواهد بود. اگر نتیجۀ غربالگری سه ماهۀ اول کمخطر باشد، نیازی به غربالگری سه ماهۀ دوم نخواهد بود.
صرفنظر از نتیجۀ مثبت یا منفی غربالگری سه ماهۀ اول، آزمایش آلفا فیتوپروتئین AFP برای غربالگری نقصهای لولۀ عصبی جنین و همچنین سونوگرافی آنومالی در هفتههای ۱۶ تا ۱۸ بارداری برای غربالگری ناهنجاریهای ساختاری جنین درخواست میشود. درصورتیکه مادر غربالگری سه ماهۀ اول را تا پیش از هفتۀ ۱۳ انجام نداده باشد، پزشک به او غربالگری سه ماهۀ دوم را توصیه خواهد کرد.
آزمایش تشخیصی
درصورتیکه مادر باردار، ریسک بالایی برای داشتن جنینی با نقص مادرزادی داشته باشد، پزشک با استفاده از آزمایشهای تشخیصی میتواند وجود مشکل را تشخیص دهد. آزمایشهای تشخیصی از آنجا که نیاز به نمونهبرداری از سلولهای جنین دارند، آزمایشهایی تهاجمی هستند و در برخی موارد میتواند باعث آسیب به جنین شوند. به همین دلیل، پزشک تنها در صورت نیاز، آزمایش تشخیصی را به شما توصیه میکند. آزمایشهای تشخیصی در صورت مثبت بودن، تنها ملاک برای ختم بارداری خواهند بود. آزمایش تشخیصی سه ماهۀ اول، آزمایش CVS به شرح زیر است:
نمونهبرداری از پرزهای جفتی یا CVS
پزشکان از این آزمایش برای بررسی سلولهای درون جفت استفاده میکنند. آزمایش CVS را میتوان بین هفتههای ۱۱ تا ۱۴ بارداری انجام داد. پزشک با وارد کردن یک لولۀ انعطافپذیر و باریک که کاتتر نامیده میشود، از واژن به درون رحم یا با وارد کردن سوزنی به درون شکم و رحم، یک نمونه از پرزهای جفتی را برمیدارد. از این آزمایش برای تشخیص نقصهای مادرزادی کروموزومی نظیر سندرم داون یا بیماریهای خانوادگی مثل کمخونی داسیشکل یا فیبروز کیستیک استفاده میشود، اما نمیتوان به کمک این آزمایش، نقصهای لولۀ عصبی را تشخیص داد.
تست های غربالگری دوران بارداری
۱- غربالگری سندرم داون در سه ماهه اول بارداری
۲- غربالگری سندرم داون در سه ماهه دوم بارداری (کواد مارکر)
۳- غربالگری یکپارچه (Integrated)
۴- غربالگری متوالی (Sequential)
برای هر خانم باردار به طور کلی احتمال داشتن فرزندی با نقایص مادرزادی وجود دارد.اگرچه این احتمال خیلی زیاد نیست اما با انجام تست های غربالگری می توان تا حد زیادی به میزان واقعی این احتمال پی برد.
نقایصی که در تست های غربالگری دوران بارداری بررسی می شوند عبارتند از:
اختلالات کروموزومی از قبیل سندرم داون و تریزومی 18 و تریزومی 13.
اختلالات ساختمانی از قبیل نقص باز لوله عصبی (ONTD)1 و نقایص قلبی.
سندرم داون یک اختلال کروموزومی مادرزادی می باشد. شخصی که سندرم داون دارد علاوه بر اینکه دارای چهره مشخص و متفاوتی می باشد دچار ناتوانی در یادگیری و مشکلات پزشکی نیز هست.هیچ درمانی برای سندرم داون وجود ندارد و تا آخر عمر همراه فرد می باشد. شخصی که سندرم داون دارد در واقع کروموزوم شماره 21 او به صورت 3 تایی (تریزومی) است.
شیوع سندرم داون در حدود 1 به 800 در بارداریها است. هر شخصی ممکن است نوزادی با سندرم داون داشته باشد اما هرچه سن مادر بیشتر باشد خطر داشتن چنین نوزادی بیشتر می شود. به طور مثال برای یک زن 20 ساله احتمال به دنیا آوردن بچه ای با سندرم داون 500/1 است. این احتمال برای یک زن 35 ساله 270/1 خواهد بود. به هر حال اکثر نوزادان مبتلا به سندرم داون از زنان جوان متولد می شوند به خاطر اینکه تعداد زایمان ها در این سنین بیشتر است.
سندرم داون در دوران بارداری از طریق تست های غربالگری و تشخیصی قابل شناسایی می باشد.
تست های غربالگری سندرم داون (منگولیسم)
تست های غربالگری شانس یا احتمال این که جنین یکی از چند بیماری مشخص را داشته باشد نشان می دهد. در واقع این تست به طور یقین نمی تواند به ما بگوید که آیا نوزاد شما مشکل دارد یا نه.اگر نتیجه تست مثبت باشد این بدین معنی است که احتمال وجود نقص بالاتر از دیگران است.به همین خاطر پزشک شما ممکن است برای شما تستهای تشخیصی انجام دهد تا از بابت سالم بودن جنین مطمئن شود.
اگر نتیجه تست غربالگری منفی شود این بدین معنی است که احتمال وجود نقص در نوزاد شما هنگام تولد آنقدر پایین است که احتیاج به پیگیری ندارد. لیکن تضمینی وجود ندارد که شما یک نوزاد طبیعی داشته باشید.
مزیت تستهای غربالگری این است که هیچگونه ریسک سقط را به همراه ندارد و صدمهای به جنین نمیرساند.
غربالگری سندرم داون در سه ماهه اول بارداری:
غربالگری سه ماهه اول بارداری یک تست ترکیبی شامل آزمایش خون مادر و سنوگرافی است. این غربالگری میتواند به عنوان قسمتی از یک آزمایش ترکیبی و یا مرحلهای از یک روش غربالگری باشد. غربالگری سندرم داون در سه ماهه اول بین هفته 11 تا 14 بارداری قابل بوده و به وسیله آن ریسک سندرم داون (تریزومی 21) و تریزومی 13 و 18 محاسبه میگردد.
این روش تشکیل شده از یک آزمایش خون، که طی آن دو ماده PPAP-A و free hCG در خون مادر اندازهگیری میشود و انجام سنوگرافی.
در سنوگرافی، تجمع مایع پشت گردن جنین یا 2NT اندازهگیری میشود.در واقع در این قسمت ممکن است علامتی برای بروز سندرم داون و یا تریزومی 18 باشد.
مجموع نتایج NT، آزمایش خون مادر و سن مادر با یکدیگر تفسیر شده و یک ریسک عددی بدست میآید که بر اساس آن میتوان تصمیم گرفت که قدم بعدی چیست.
در غربالگری سه ماهه اول بارداری قدرت تشخیص سندرم داون در حدود 84% است یعنی با استفاده از آن 84% موارد سندرم داون را میتوان تشخیص داد و 16%موارد بدون تشخیص مانده و نوزادان، بیمار به دنیا میآیند.وقتی که ضخامت NT افزایش دارد، جنین ممکن است نقص قلبی یا شرایط ژنتیکی دیگری داشته باشد در این شرایط پزشک شما ممکن است آزمایشات تکمیلی دیگری در هفته 20 بارداری برای شما پیشنهاد کند.
غربالگری سندرم داون در سه ماهه دوم بارداری:
این غربالگری که کوآدمارکر یا کوآد راپل یا به اختصار کواد نامیده میشود برای غربالگری سندرم داون، تریزومی 18 و نقص لوله عصبی (ONTD) و سندرم 3SLO انجام میشود.در این تست چهار ماده آلفافتوپروتئین، استریول آزاد، hCG و Ingibin A در خون مادر اندازهگیری میشوند.
این تست معمولاً بین هفته 15 تا 20 بارداری انجام میشود اما بهترین زمان انجام آن هفته 15 تا 18 است. سن جنین در زمان انجام تست، در محاسبه ریسک نقش زیادی دارد.بهترین روش محاسبه سن جنین سنوگرافی است، بنابراین بهتر است هنگام مراجعه به آزمایشگاه گزارش سنوگرافی خود را به همراه داشته باشید.قدرت تشخیص تست کوآدمارکر حدود 80% موارد برای سندرم داون است.
آزمایش AFP که در تست کواد انجام میشود نقص لوله عصبی (ONTD) را در 80% موارد غربال میکند.دقت داشته باشید که این تست فقط در سه ماهه دوم ارزش دارد.
غربالگری یکپارچه (Integrated)
نتایج بدست آمده برای غربالگری سه ماهه اول و سه ماهه دوم میتواند به صورت ترکیبی به کار برده شود تا قدرت تشخیص سندرم داون افزایش پیدا کند.در این صورت قدرت تشخیص سندرم داون به بیشتر از 90% میرسد.نتیجه نهایی، تا انجام و تکمیل آخرین مرحله (تست کوآد) آماده نمیشود. در واقع سنوگرافی و آزمایش خون مرحله اول در بین هفته 11 و 14 بارداری و آزمایش خون مرحله دوم بین هفته 15 تا 18 صورت میگیرد. از مزایای این روش میتوان به پایین بودن مثبت کاذب4 این تست و قدرت تشخیص بالای آن حدود 92% اشاره کرد.
غربالگری متوالی (Sequential)
در این روش ابتدا غربالگری سه ماهه اول انجام میشود و براساس نتایج غربالگری سه ماهه اول، خانمهای باردار به سه دسته ریسک بالا، ریسک متوسط و ریسک پایین تقسیم میشوند.زنان با ریسک بالا برای انجام CVS5 فرستاده میشوند. آنهایی که ریسک پایین دارند احتیاجی نیست که تست غربالگری یا تشخیصی دیگری در موردشان اجرا شود و فقط زنانی که دارای ریسک متوسط باشند، کاندید انجام غربالگری مرحله دوم (کوآد) هستند.
تستهای تشخیصی سندرم داون (منگولیسم):
این تستها میتوانند وجود نقص جنین را به طور یقین نشان دهند و در واقع تستهای غربالگری را رد و یا تأیید میکنند.
استفاده از تستهای تشخیصی از قبیل آمنیوسنتز ریسک سقط جنین را به همراه دارد به همین دلیل اینگونه روشهای تهاجمی با وجود دقیق بودنشان به همه زنان باردار پیشنهاد نمیشود. تستهای تشخیصی موقعی پیشنهاد میشود که ریسک بالای سندرم داون در تست غربالگری گزارش شود.
اگر نتایج غربالگری نشان دهنده ریسک بالا باشد تستهای زیر انجام میشود
1- آزمایش مولکولی و غیر تهاجمی cell free DNA(NIPT): برای آگاهی در مورد این تست به بروشور مربوطه مراجعه کنید
2- CVS: در این روش مقادیر کم سلولهای جنین از روی جفت بوسیله ابزار مخصوصی از راه دهانه رحم گرفته میشود. این کار، گاهی با استفاده از سرنگ و از طریق دیواره شکم و مراقبت با استفاده از سنوگرافی انجام پذیرفته، سپس برروی سلولهای بدست آمده آزمایش صورت میگیرد.
3- آمنیوسنتز: در این تست مقدار کمی از مایع آمنیوتیک که حاوی تعدادی سلول جنینی است، بوسیله سرنگ و با مراقبت از طریق سنوگرافی گرفته میشود. این تست در هفتههای 16 تا 20 بارداری انجام میشود.
لازم به ذکر میباشد که با انجام CVS و آمنیوسنتز حدود 1 درصد خطر از دست رفتن وجود دارد، اگرچه ریسک CVS بیشتر است.