رج در تابلو فرش چیست

فرش بافی ایرانیان از گذشته تا کنون ، به عنوان یک هنر زیبا در تمامی دوران ها مطرح بوده است. و شاهکارهای بی نظیری در این زمینه توسط هنرمندان گوناگون خلق شد. با گذشت زمان این هنر نیز ارتقا یافت و امروز نمونه های دستبافت و صنعتی با کیفیت های بالاتر و تنوع های بیشتر را شاهد هستیم. علت این تنوع را می توان تولید فرش در شهرهای مختلف ایران با کیفیت ها و طرح و نقش های مختلف دانست. قالی بافی در ایران در دو روش ترکی باف و فارسی باف وجود دارد. ترکی باف مربوط به مناطق ترک زبان مانند آذربایجان ، همدان و زنجان است. فارسی باف هم عمدتا در شهرهایی مثل قم ، اصفهان ، کاشان و خراسان مرسوم بوده است. ما در این مقاله سعی داریم توضیحاتی در خصوص اینکه چیست و چه تاثیری در کیفیت فرش دارد ارائه کنیم.

رج فرش چیست؟

برای تعریف مفهوم رج ابتدا بهتر است مفهوم ذرع را برای شما بازگو کنیم. ذرع از واحدهای اندازه گیری طول می باشد و در صنعت فرش بافی ایرانی در دو شهر اصفهان و تبریز به ترتیب آن را معادل 104 سانتی متر و 112 سانتی متر در نظر می گیرند. برای محاسبه ی رج فرش باید این اعداد را به 16 تقسیم کنیم. به عبارتی رج فرش یک شانزدهم ذرع محاسبه می شود.

بدین ترتیب رج فرش در دو مقدار 5/6 سانتی متر و 7 سانتی متر بر اساس ذرع اصفهان و تبریز بدست می آید. با این توضیحات رج یک فرش همان ردیف طولی یا عرضی یک فرش است و رجشمار فرش همان گره هایی است که در عرض فرش زده می شود و رج هایی است که در طول فرش بافته می شود. میزان تعداد گره های فرش در هر5/6 سانتی متر را رج شمار فارسی و میزان گره ها در هر 7 سانتی متر را رج شمار آذری می گویند. این تعداد گره ها میزان تراکم بافت را در فرش به ما می دهد.

علت این نیم سانت تفاوت در رج فرش ترکی و فارسی به متقارن بودن گره ترکی باز می گردد. در این نوع گره هر دو سر نخ از لای تار رد شده و گره می خورد. به همین دلیل قالی هایی که با این روش بافته می شوند بسیار محکمند و ظرافت بسیار بالایی دارند. اما در گره فارسی خامه فرش به دور یک تار گره خورده و سپس از پشت تار کناری بیرون می آورند. این نوع گره نسبت به گره ترکی از استحکام کمتری بر خوردار است.

با توجه به توضیحات بالا اگر دو فرش از دو نقطه ی مختلف از ایران رج شمار یکسانی داشته باشند ، با محاسبه ی گره در یک متر عرض فرش می توان متوجه شد که کدام فرش ریز بافت تر است. به عنوان مثال یک فرش 50 رج با رجشمار فارسی ظریف تر از یک فرش 50 رج  با رجشمار ترکی است.

هنگامی که می گوییم فرشی 70 رج دارد در رجشمار ترکی بدین معنی است که در هر هفت سانتیمتر آن 70 گره موجود است. معمولا فرش هایی که کیفیت متوسطی دارند دارای 50 تا 69 رج می باشند. اگر رج فرشی از این اعداد بالاتر باشد ، بدین معنی است که تعداد گره ها در هر هفت سانتیمتر بیشتر است. پس فرش ریز بافت تر بوده ، وضوح و کیفیت بالاتری دارد و در دسته ی قالی های مرغوب و با کیفیت بالا به حساب می آید.

این نمونه فرشهای نفیس فقط در مناطقی که تخصص بالایی در فرش بافی دارند بافته می شود. در مقابل فرش هایی با رج های کمتر نشان از این دارد که تعداد گره های به کار رفته در هر هفت سانتیمتر کمتر است ، فرش درشت بافت است و در نتیجه نباید انتظار بالایی از کیفیت فرش داشت. این نمونه ها نیز بیشتر در کارگاههای آموزشی ، افراد مبتدی و برخی از انواع فرش های عشایری را شامل می شوند.

البته باید گفت در برخی مناطق ایران مثل اصفهان به جای واژه ی رجشمار از اصطلاحات دیگری مثل تعداد لای نخ که در تار فرش به کار می رود استفاده می شود. واضح است که با تعداد لای نخ کمتر ، نخ تار ظریف تر می شود و فرش ریز بافت تری خواهیم داشت. به عنوان مثال فرش 4 لا دارای رجشمار 75 و 12 لا دارای رجشمار 30 می باشد.

نحوه تشخیص رجشمار فرش

یک راه برای تعیین رج فرش این است که ابتدا نقطه ای از پشت فرش را انتخاب کنید و یک سوزن در عرض فرش قرار دهید. سپس توسط یک خط کش از آن سوزن به اندازه ی 7 سانتیمتر جدا کنید و در نقطه دوم نیز یک سوزن دیگر قرار دهید. حال تعداد گره های موجود در فاصله ی بین دو سوزن را بشمارید. این تعداد گره ها رج فرش را برایتان تعیین می کنند. بدیهی است که یک فرش با کیفیت بالا در نقاط مختلف رجشمار برابری دارد.

همچنین فرشی که دارای تعداد گره در طول و عرض آن یکسان است ، نشان است دقت و حوصله ی بافنده آن دارد. فرش ها با توجه به تعداد گره هایشان در واحد سطح درجه بندی های مختلفی دارند. شاید برای شما این سوال پیش آمده باشد که تعداد گره های یک فرش را چگونه محاسبه می کنند. برای پاسخ به این سوال باید گفت که اصولا یک روش مرسوم برای محاسبه ی تعداد گره های یک فرش وجود دارد. کافیست تعداد گره های موجود در مساحت 10 سانتی متر مربع از فرش را بشمارید. سپس این رقم را در مساحت کل فرش ضرب نمایید.

از دیگر ویژگی‌های تابلو فرش دستباف و  فرش دستباف این شهر، بهره بردن از سایه روشن‎‌هایی است که باعث عمق بخشی به این فرش‌ها می‌شود.دار قالی ، سردار ، زیردار ، فندک ، چوب کوجی ، چوب هاف ، چله کشی ، خامه و غیره ازجمله اصطلاحات قالیبافی هستند که یاد گیری تمام آنها برای افراد علاقه مند به این حوزه ضروری است. رج فرش نیز از جمله اصطلاحاتی در هنر قالیبافی است که شما در این مقاله با مفهوم آن آشنا شدید.

با توجه به توضیحات بالا می توان نتیجه گرفت که می توان کیفیت و تراکم فرش ها را بر اساس رجشمبه هر ردیفی از گره که در یک راستای طولی یا عرضی در یک فرش وجود دارند رج می‌گویند که با تعداد مشخص شده‌ای بافته می‌شود. اما رجشمار را می‌توان در هر هفت سانت از فرش جستجو کرد به این صورت که در هفت سانتیمتر از عرض یک فرش چه تعداد گره وجود دارد. به طور مثال در یک فرش 100 گره دیده می‌شود که آن را با رجشمار 100 معرفی می‌کنند.

چگونه رج فرش را بشماریم؟

در هنگام عوامل کیفی مختلفی را باید در نظر بگیریم. یکی از مهم‌ترین فاکتورهایی که باید به آن بیشتر دقت کنیم رجشمار فرش می‌باشد. هرچقدر تعداد گره یا رجشمار در یک فرش بیشتر باشد مرغوبیت آن بهتر است پس سعی کنید فرشی را انتخاب کنید که دارای مناسبی باشد. مسئله‌ای که در اینجا ذهن خریدار را مشغول می‌کند چگونگی شمردن رج‌ها می‌باشد. برای این کار راه‌های مختلفی را می‌توان در نظر گرفت که به چند مورد آن اشاره می‌کنیم.

نحوه محاسبه رج 

هر فرشی بر پشت خود یک شناسنامه یا برچسب دارد که نشان دهنده فاکتورهای بافت از جمله تعداد رج‌های بافته شده یا رجشمار می‌باشد. این روش بهترین و آسانترین راه برای فهمیدن تعداد رج‌های یک فرش است. این برگه از طرف بافنده فرش برای کمک به خریداران بر روی فرش نصب شده که با توجه به آن می‌توان از تعداد رج اطلاع یافت. یکی از راه‌های اطلاع از تعداد رج، استفاده از خود نقشه‌ی اولیه فرش می‌باشد اما این نقشه در دسترس عموم نبوده و برای همگان امکان‌پذیر نمی‌باشد. همچنین این تعداد به شانه نیز معروف است و مردم عاد تعداد رج را اسم شانه می‌شناسند.

همانطور که گفتیم برای شناخت رجشمار باید تعداد گره‌ها را شمارش کرد. همین راه حلی مناسب برای دانستن تعداد رج یک فرش است. برای این کار ابتدا با یک مترسنج، اندازه عرضی فرش را مطلع می‌شویم و سپس عدد به دست آمده را بر تعداد رجشماری که قبلا به دست آورده بودیم تقسیم می‌کنیم. به طور مثال یک فرش عرضی یک و نیم متری دارد که رج شمار آن ده است پس با راه حل گفته شده عدد به دست آمده 15 می‌شود. 15 را ضرب بر تعداد رجشماری می‌کنیم که در یک فرش موجود است. اگر تعداد را هزار در نظر بگیریم تعداد رج‌های فرش 1500 می‌باشد.

عوامل موثر در کیفیت رج فرش

هر فرشی که بافته می‌شود دارای تعداد بی‌شماری از گره و رج است که عامل اصلی و مهمی در تعیین کیفیت یک قالی یا فرش می‌باشد. عوامل موثری را در کیفیت رج فرش می‌توانیم در نظر بگیریم که به طور خلاصه آن‌ها را بیان می‌کنیم.

نحوه دفعه زدن

برای بافت یک فرش به دفعات خیلی زیادی دفعه بر روی گره و رج‌ها کوبیده می‌شود که این کوبیدن‌های مکرر می‌تواند بر روی کیفیت رج‌ها اثری مثبت یا معکوس بگذارد. این بافنده است که می‌تواند این معیار را تغییر دهد و در کیفیت رج‌های بافته شده اثر مثبتی داشته باشد. اگر به درستی و یکنواخت دفعه زدن انجام شود رج‌های فرش مرغوبیت خود را حفظ می‌کنند و در نهایت بافت عالی به دست می‌آید که دارای رج‌های منظم و مرتبی است و بالازدگی و پایین زدگی در این موارد دیده نمی‌شود.

نوع الیاف

هر فرشی با الیاف یا نخ‌های مخصوص به خود بافته می‌شود. اگر این نخ‌ها کیفیت مناسبی نداشته باشند به طور مثال نخ پوسیده شده باشد، رجی که بافته می‌گردد در مرور زمان و یا در حین بافت بر اثر برخورد با دفعه خراب یا پاره می‌شود. بنابراین داشتن الیاف مناسب برای بافت از مهمترین مشخصه‌ای است که در کیفیت یک رج موثر می‌باشد. در انتخاب برای بافت باید دقت زیادی نمود تا بافتی یکنواخت را به دست آورد.

پود زنی فرش

برای ثبات و بالا بردن دوام رج‌های بافته شده در هر فرش باید انواع پود زنی بر روی فرش انجام گردد. این پودها به دو دسته پود نازک و پود کلفت تقسیم بندی می‌شوند که مانع از حرکت کردن یا بالازدگی و پایین زدگی یک رج می‌شوند. پود نازک ضخامت پود نازک را می‌توان به ضخیم بودن یک مو تشبیه نمود که در پشت فرش خود را نشان نمی‌دهد اما تاثیری چشمگیری بر روی بافت ایجاد می‌کند. در نهایت پود کلفت بر روی رج‌ها قرار می‌گیرد که باعث می‌شود رج بافته شده بهتر خود را به نمایش بگذارد.

جالب است بدانید که این کار در فرش های دستباف بسیار ساده و قابل دسترس می باشد، تنها کافیست فرش را بچرخانید و از قسمت پشت فرش، به راحتی با قرار دادن یک خط کش می توانید در واحد 7 سانتی متر، تعداد گره ها را شمرده و محاسبه کنید.