مهریه زن بعد از فوت شوهر

مهریه زن چیست؟

همانطور که گفتیم یکی از مهمترین حقوق مالی که پس از عقد نکاح به زوجه تعلق خواهد گرفت، مهریه می‌باشد. به موجب ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی و صحبت های وکیل مهریه:

«به مجرد عقد، زن مالک مهریه می‌شود و می‌تواند هر نوع تصرفی که بخواهد در آن بنماید.» آنچه که از این ماده بر می‌آید، بلافاصله پس از اینکه عقد نکاح میان زوج و زوجه جاری می‌گردد، زوجه مالک مهریه‌ای خواهد شد که قبل و بعد از مرگ شوهر بر گردن وی قرار گرفته است و حق دارد هر زمان که بخواهد آن را مطالبه نماید و یا حتی مهریه خود را بر شوهر ببخشد.

از جمله شرایط صحت ازدواج موقت، تعیین مهریه می‌باشد. یعنی اینکه در صورتی که مهریه زوجه در عقد موقت تعیین نشده باشد و یا زوجه دارایه مهریه نباشد، این عقد صحت نخواهد داشت. در صورتی که در عقد دائم برای صحت عقد نیازی نیست حتما میزان مهریه تعیین گردد. از این رو مهریه زوجه تحت هر شرایطی حتی پس از مرگ مرد نیز قابل مطالبه خواهد بود و مواردی اعم از رابطه نامشروع، نشوز و وی در خصوص مطالبه مهریه و پرداخت مهریه زوجه توسط شوهر ارتباطی نخواهد داشت.

شرایط پرداخت مهریه زن بعد از فوت شوهر

نکته ۱: وراث مسئولیتی بیشتر از کل ماترک متوفی ندارند. به این معنی که چنانچه شوهر فوت کند و از خود ارثی بر جای نگذاشته باشد و یا دارای ارث ناچیزی باشد و همسر وی درخواست مهریه نماید و ارث بر جای مانده جوابگوی مهریه او نباشد، ورثه شوهر متوفی در قبال پرداخت مهریه زن مسئولیتی نخواهند داشت.

نکته ۲: در صورتی که اموال باقی مانده از مرد متوفی اندک باشد و چندین طلبکار داشته باشد، هر کسی که در جهت دریافت طلب خود زودتر اقدام نماید و مالی از فوت شده توقیف کند‌، در آن مال ضبط شده در اولویت خواهد بود.

به عنوان مثال، از متوفی یک دستگاه آپارتمان به مبلغ دو میلیارد تومان بر جای مانده است و مهریه همسر متوفی تعداد ۷۰۰ سکه است و دست طلبکار هم چکی به مبلغ یک میلیارد تومان موجود است.

در اینجا چنانچه شخصی که چک در دست اوست زودتر از همسر متوفی موفق شود ملک موروثی (آپارتمان) را توقیف کند، جهت دریافت کلیه طلب خود در اولویت خواهد بود.

نکته ۳: در شروط مساوی، مهریه زن متوفی دین ممتاز به حساب می‌آید و نسبت به سایر طلبکاران، زوجه در اولویت خواهد بود. از این رو زن متوفی با تسلیم دادخواست مهریه خود نسبت به دیگر طلبکاران شوهرش در اولویت است.

نکته ۴: به موجب ماده ۱۰۸۲ همانطور که گفته شد در صورتی که میان زوجین رابطه زناشویی برقرار نشده باشد و شوهر فوت کند، زوجه دوشیزه متوفی حق دارد تمام مهریه خود را از محل ماترک مطالبه کند.

در صورتی که مهریه زن وجه رایج باشد تا زمان فوت همسر به نرخ روز محاسبه خواهد شد و در صورتی که مهریه زن پس از فوت همسر سکه طلا باشد، واضح است که ملاک عین سکه خواهد بود بدون در نظر گرفتن قیمت آن. بنابراین مهریه زن دوشیزه (باکره) و بعد از فوت شوهر کامل خواهد بود.

نکته ۵: در صورتی که زوجه تا پیش از طلاق خود باکره باشد، قادر است درخواست کل مهریه خود را از شوهر داشته باشد.

چنانچه زوجه پس از توقیف اموال شوهر تمام مهریه خود را وصول کرده باشد و همچنان دوشیزه باشد ولی مدتی بعد زن و شوهر از یکدیگر طلاق بگیرند، زن می‌بایست نیمی از مهریه دریافتی را به مرد بازگرداند.

و این تفاوت اصلی مهریه زن پس از مرگ شوهر با مهریه زن پیش از مرگ شوهر است. در حقیقت تنها در طلاق است که مهریه زوجه باکره نصف می‌شود و در فوت چنین چیزی نیست.

تکلیف مهریه زن پس از فوت شوهر چیست؟

همانطور که در مطالب فوق توضیح دادیم، چنانچه مرد دنیا را ترک کند و زن از طریق مطالبه مهریه کند، ولی شوهر متوفی اموالی برجای نگذاشته باشد و یا اموال وی کفایت مهریه زوجه را نداشته نباشد، ورثه مرد متوفی مسئولیتی در قبال پرداخت مهریه زن نخواهند داشت.

چنانچه اموال باقی مانده از شوهر متوفی اندک باشد و در این بین چندین طلبکار هم وجود داشته باشد، هر کدام زودتر مالی را از شخص متوفی توقیف نمایند، در اولویت خواهد بود. با این حال این موضوع را هم می‌بایست در نظر داشت که در شروط مساوی مهریه زن دین ممتاز به شمار می‌رود و نسبت به دیگر طلبکاران، زن در اولویت خواهد بود و زن با تسلیم دادخواست مطالبه مهریه از سایر طلبکارن در ارجحیت قرار دارد.

شرایط دریافت مهریه از پدر شوهر

حامد امیری می‌گوید: چنانچه پدر شوهر زوجه از دنیا برود و از وی به شوهرش ارث برسد، زوجه حق دارد مهریه خویش را از سهم الارثی که به مرد تعلق گرفته است مطالبه نماید.

در این حالت دو راه برای زوجه وجود خواهد داشت. اول اینکه از طریق اجرای ثبت اقدام کند و دیگر آنکه به دادگاه به طرفیت وراث اقامه دعوی کند.

به این خاطر که مهریه زوجه جزو دیون ممتاز محسوب می‌شود و پرداخت آن الزامی است، ابتدا می‌بایست مهریه زوجه از ماترک به ارث رسیده، پرداخت گردد و در نهایت هر چه از اموال متوفی باقی ماند، میان وراث اعم از همسر متوفی، تقسیم خواهد شد.

لازم به ذکر است که چنانچه زوجه از دنیا برود و مهریه‌اش را وصول نکرده باشد، وراث وی حق دارند درخواست مطالبه مهریه کنند.

با این حال به موجب قانون، مهریه قرضی می‌باشد که بر ذمه مرد است و پدر شوهر زوجه حتی در صورت تمکن مالی تکلیفی در برابر پرداخت مهریه نخواهد داشت.

لیکن به علت وجود برخی مسائل عاطفی و جهت تأمین قسمتی از حوائج زوجه در ادامه زندگی، امکان دارد پدر شوهر قسمتی از مهریه عروس خود را پرداخت نماید.

ذکر این نکته خالی از لطف نیست که چنانچه زوجه جهت دریافت مهریه خویش به دادگاه مراجعه نماید، قاضی طی بررسی‌های لازم در خصوص اینکه شوهر تمکن و استطاعت مالی دارد یا خیر، شوهر را موظف به پرداخت خواهد کرد.

شباهت حکم مهریه با اجرت‌المثل

همانگونه که زوجه حق دارد پس از فوت همسرش مهریه خود را دریافت نماید، نیز با احراز شروطی قابل مطالبه خواهد بود که این شرایط عبارت است از:

چنانچه زن امور مربوط به منزل را که از تکالیف وی نیست (مثل شیردادن بچه) و به دستور شوهر و بدون رضایت بوده است را انجام داده باشد، قادر است از ماترک مرد اجرت‌المثل خود را نیز مطالبه نماید.

مهریه زن دوم پس از مرگ شوهر

وکیل مهریه در این خصوص بیان می‌دارد:

از جمله مهمترین حقوق زن پس از فوت شوهرش ، مهریه می‌باشد و بلافاصله پس از عقد ازدواج، زوجه مستحق دریافت مهریه خواهد شد و میان مهریه زوجه دوم پس از فوت شوهر با زوجه اول وی تفاوتی نخواهد بود.

همچنین مهریه زوجه دوم نیز تحت هر شرایطی قابل دریافت می‌باشد، حتی اگر نکاح زوجه دوم و شوهر متوفی دائمی نباشد. با اینکه زن و شوهر در ازدواج موقت از یکدیگر ارث نمی‌برند، ولی موضوع مهریه متفاوت است و زن بعد از فوت شوهرش قادر به دریافت مهریه از ما ترک او خواهد بود. همچنین مهریه همسر اول هیچ اولویتی نسبت به مهریه زن دوم ندارد.

انواع مهریه و شرایط مطالبه آن

مقدار دقیق مهریه در سند ازدواج به صورت کتبی ذکر می‌شود و مرد زیر آن را امضاء می‌کند. مهریه یا صداق می‌تواند به صورت عندالمطالبه یا عندالاستطاعه تعیین شود. اگر پرداخت مهریه به صورت عندالاستطاعه تعیین شود، ابتدا باید توانایی مرد برای پرداخت آن ثابت گردد اما در مهریه عندالمطالبه مرد محکوم به پرداخت مهریه می‌شود و با توجه به شرایط باید آن را پرداخت کند. اگر دارایی‌های شوهر به قدری نباشد که زن بتواند مهریه‌‌‌ی خود را به صورت نقد به طور کامل بگیرد، می‌تواند آن را به صورت قسطی دریافت کند.

در صورتی که مرد از پرداخت مهریه‌‌‌ی همسر خود سر باز زند، مجازاتی از قبیل حبس برای وی در نظر گرفته خواهد شد. هیچ دلیلی از قبیل روابط نامشروع، نشوز و عدم تمکین ارتباطی با دریافت و پرداخت مهریه نداشته و هیچگونه مشکلی در روند پرداخت آن ایجاد نمی‌کند.

لزوم پرداخت مهریه زن بعد از فوت شوهر از اموال ماترک

بر طبق قانون زمانی که زن بخواهد مهریه خود را دریافت کند، اگر مرد در قید حیات باشد مهریه به صورت نقد یا در صورت عدم استطاعت مالی مرد به صورت قسطی به زن پرداخت خواهد شد.

اما اگر شوهر فوت کرده باشد، ‌‌‌ مهریه‌‌‌ی زن جزئی از بدهی‌های متوفی محاسبه می‌شود در این صورت طبق ماده 869 قانون مدنی اگر متوفی ارثی از خود به جای گذاشته باشد، بدهی‌های وی از این اموال و املاک به جای مانده که اصطلاحا به آن ماترک گفته می‌شود پرداخت خواهد شد.

بنابراین در صورتی که اموالی از متوفی به جا مانده باشد، ‌‌‌ باید قبل از تقسیم شدن ارث بین وارثان، مهریه‌‌‌ی زوجه و سایر بدهی‌ها پرداخت شود. بعد از پرداخت بدهی‌ها و مهریه‌‌‌ی زن، اگر چیزی از اموال متوفی باقی بماند، میان ورثه که شامل والدین متوفی، فرزندان و همسر (یا همسران) او است، تقسیم می‌شود.

لازم به ذکر است که مهریه‌‌‌ی زن جزء ارثی که به او تعلق می‌گیرد، نیست. یعنی بعد از مرگ شوهر، زن می‌تواند هم مهریه خود و هم طبق ماده861 قانون مدنی سهم الارث خود را از دارایی‌های به جا مانده از شوهر دریافت کند.

تقدم پرداخت مهریه‌‌‌ی زن پس از فوت شوهر

شرایط پرداخت مهریه زوجه با توجه به اینکه میزان دارایی متوفی چقدر باشد، ممکن است به قدری متفاوت باشد:

1. اگر متوفی ارثی از خود به جا نگذاشته باشد یا میزان اموال به جای مانده از متوفی پاسخگوی تمام بدهی‌های او نباشد، وارثین شخص، مسئولیتی درقبال پرداخت بدهی‌های او ندارند. بنابراین اگر زنی پس از فوت شوهر خود طلب مهریه کند و متوفی از خود مالی به جای نگذاشته باشد یا مال اندک باشد و نتوان با ماترک شوهر مهریه‌‌‌ی زن را پرداخت کرد، وارثان شخص مسئولیتی در قبال پرداخت مهریه نخواهند داشت.
2. اگر اموال به جای مانده از متوفی، از میزان بدهی‌های او کمتر باشد، طلبکاری که پس از مرگ متوفی، زودتر اموال او را توقیف کند، اولویت خواهد داشت.‌‌‌ بنابراین، اگر طلبکاران شوهر زودتر از زن برای پس گرفتن مال خود اقدام کنند، اولویت با آن‌ها خواهد بود و زن نمی‌تواند مهریه‌‌‌ی خود را دریافت کند. البته زن برای دریافت مهریه تا سقف 10 هزار ریال نسبت به سایر طلبکاران حق تقدم دارد اما برای دریافت مابقی مهریه، طلبکار عادی محسوب می‌شود.
3. در این مورد باز هم مانند موارد قبلی، وقتی اموال به جا مانده از شوهر، پاسخگوی همه‌‌‌ی بدهی‌های وی نیست، اگر شرایط طلبکاران و زن مساوی باشد و همزمان با اینکه زن مهریه خود را به اجرا گذاشته، طلبکاران هم برای گرفتن حق خود به طریق قانونی اقدام کرده باشند، مهریه زن دین ممتاز محسوب می‌شود و نسبت به طلب سایر طلبکاران حق تقدم دارد.
4. اگر فرد متوفی دارایی چندانی از خود به جا نگذاشته باشد اما از جانب پدرش به او ارثی برسد، زن می‌تواند با مراجعه به دادگاه، سهم الارث شوهرش را توقیف کرده و در آن صورت دادگاه با فروش آن اموال، مهریه‌‌‌ی زن را پرداخت خواهد کرد.
5. حتی در صورتی که قبل از فوت شوهر، نزدیکی صورت نگرفته باشد و زن باکره باشد، دوشیزه می‌تواند تمام مهریه‌‌‌ی خود را از اموال به جا مانده از متوفی دریافت کند.

نحوه محاسبه مهریه زن بعد از فوت شوهر

طبق ماده ۳ آیین نامه اجرایی قانون الحاق یک تبصره به ماده ۱۰۸۲ قانون مدنی، سال فوت شوهر شاخص محاسبه مهریه در نظر گرفته می‌شود. بنابراین با توجه به اینکه مهریه زن شامل چه نوع مالی است، محاسبه مهریه به دو طریق انجام می‌شود: حالت اول زمانی است که مهریه‌‌‌ی زن به صورت وجه نقد باشد؛ در این شرایط مهریه بر مبنای سال فوت شوهر محاسبه می‌شود. در حالت دوم که مهریه‌‌‌ی زن به صورت سکه یا اموال منقول و غیر منقول دیگر باشد، زن می‌تواند اصل مال ذکر شده در سند ازدواج را دریافت کند.

لازم به ذکر است اگر اموال غیر منقول جزء مهریه زن باشد، او عین همان مال را می‌تواند دریافت کند و این اموال به عنوان دارایی مرد میان وارثان تقسیم نمی‌شود. اما در حالت کلی اموال غیر منقول بعد از پرداخت بدهی‌ها و مهریه زن باقی بماند، زن از اصل آن‌ها ارثی نمی‌برد بلکه از قیمت آن ارث می‌برد.

دریافت مهریه از طریق توقیف دیه شوهر

در صورتی بعد از فوت، به شخص متوفی تعلق بگیرد، مبلغ دیه میان وارثان با توجه به تقسیم می‌شود. اگر قبل از فوت شوهر، مهریه زن پرداخت نشده باشد، زن می‌تواند مهریه خود را از مبلغ مربوط به دیه شوهر خود مطالبه کند. بعد از پرداخت مهریه در صورتی که مبلغی از دیه باقی بماند، میان وارثان تقسیم می‌شود.

با توجه به اینکه زن جز وارثان محسوب می‌شود اگر بخواهد سهم الارث خود را از دیه دریافت کند، باید به واحد اجرای احکام دادسرایی که اجرا کننده حکم است، مراجعه کند. اما اگر بخواهد مهریه خود را از مبلغ دیه مطالبه کند باید به دادگاه حقوقی مراجعه کند و خواسته ارائه دهد.

شرایط پرداخت مهریه زوجه توسط پدر شوهر

با توجه به مطالبی که ذکر شد، بعد از فوت شوهر، مهریه زوجه تنها از اموال به جای مانده از شوهرش پرداخت می‌شود و وارثان و والدین شوهر، مسئولیتی در قبال پرداخت مهریه ندارند.

تنها در صورتی زن می‌تواند از پدر شوهر خود مهریه را مطالبه کند که در زمان عقد نکاح، پدر شوهر ضمانت پسر خود را در قبال پرداخت مهریه کرده باشد و این موضوع به صورت کتبی در سند ازدواج ذکر شده باشد و شوهر و پدر شوهر آن را امضاء کرده باشند.

در این شرایط‌‌‌ اگر پدر شوهر دارای استطاعت مالی باشد نمی‌تواند از پرداخت مهریه زن سر باز زند؛ زیرا دارای مسئولیت حقوقی است. اما اگر متوفی هیچ گونه دارایی از خود به جا نگذاشته باشد و هیچ گونه ضمانتی برای پرداخت مهریه از جانب کسی در عقد نامه ثبت نشده باشد، زن نمی‌تواند مهریه خود را از وارثان مطالبه کند.

اقدامات حقوقی جهت مطالبه مهریه بعد از فوت شوهر

برای مطالبه مهریه بعد از فوت شوهر، زن باید با همراه داشتن سند ازدواج، به دفترخانه‌ای که ثبت عقد در آنجا انجام شده است مراجعه کند و تقاضای صدور اجرائیه را ارائه دهد. طبق بند «ج» ماده ۲ آیین نامه اجرای مفاد اساسنامه لازم الاجرا و طرز رسیدگی به شکایت از عملیات اجرایی، دفتردار صلاحیت صدور اجرائیه و ارسال آن به اداره ثبت را دارد.

بعد از صدور اجرائیه، زن باید به واحد اجرای ثبت مراجعه کرده و دارایی‌های به جا مانده از شوهر خود را معرفی کند و از اموال باقی مانده، مهریه‌‌‌ی خود را کسر نماید. البته هزینه‌‌‌ی درخواست زن که به مبلغ و معادل با ۵ درصد مبلغ کل مهریه است، باید از سوی زن‌‌‌ به واحد اجرای ثبت پرداخت شود. بعد از ثبت درخواست زن، اجرائیه طبق ماده۲۳۲ و ۲۳۷ قانون امور حسبی به وارثان متوفی ابلاغ می‌شود و آن‌ها موظف هستند نهایتا در طی ۱۰ روز، طلب زوجه را از ارث متوفی پرداخت کنند.